Brezhoneg Bro-Vear

Respont d'ur goulenn-nac'h

Mont da gomz deus ar pennad-mañ war ar forum

Bep tro pe dost en em drompa an nevez-vrezhonegerien war ar poent-se. Gwir eo e ra ar brezhoneg ar c'hontrefed deus ar galleg. Me ma-unan 'meus lakaet un tamm mat a amzer o peurdeskiñ kement-mañ. Betek klevet trouz gant ma mamm-gozh ur wech. An deiz-se 'deva chouket poell ar brezhoneg em gokenn. Kement ha ken bihan ma implijan poell ar brezhoneg em galleg bremañ ! Sell aze ar skwer :

Ma mamm-gozh - N'eo ket 'met pemp eur hanter ?!
Me - Ya !
Ma mamm-gozh – Met n'eo ket evel-se e vez respontet ! « Nann » out sañset lâret !

Evel 99 % deus an nevez-vrezhonegerien 'ma respontet, o kopiañ ar sistem gallek. Kement-mañ ne dremena ket avat gant brezhonegerien a-vihannik. E berr komzoù e renker implij « nann » pa vezer a-du gant ar goulenn, evel er skwerioù amañ dindan :

(T. : 'to ket nemet lâret dezhi) nann

[nãn]

(T. : tu n'auras qu'à lui dire) oui

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

1. n'eo ket nemet peder eur hanter 2. nann 'vat

1. [nɛ kə mɛ pe'dɛrər 'ɑ̃ntər] 2. [nɑ̃n ha]

1. il n'est que quatre heures et demie 2. oui, en effet

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. n'eus ket nemet unan ken 2. ah nann

1. [nøs kə mɛd y:n ken] 2. [a nãn]

1. il n'y en a plus qu'un 2. ah oui

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. pell zo pell zo n'eus ket bet dour 2. nann

1. [pɛl zo pɛl zo nøs kə be du:r] 2. [nãn]

1. depuis très longtemps il n'y a pas eu d'eau [pluie] 2. oui

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

Pa vez c'hoant dislâret ar goulenn ec'h implijer « geo ». Homañ eo ar stumm a c'hall bezañ implijet partout koulz lâret :

geo

[gɛ]

si

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

geo

[gɛ]

si

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

geo geo geo !

[ge ge ge]

si si si !

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

geo, dimezet eo

[ge di'meɛd ɛ]

si, il est marié

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

geo geo geo

[ge ge ge]

si si si

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

n'eo ket Tebo, geo ?

[nɛ kə tebo gɛw]

ce n'est pas Thébaut si ?

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : n'onn ket hag-eñ 'no un tamm all ?) geo

[gɛw]

(T. : je ne sais pas s'il aura un autre bout ?) si

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

1. ne dapi ket ur werenn da... ? 2. geo geo geo !

1. ['da'pikə 'we:rən 'də] 2. [gɛw gɛw gɛw]

1. tu ne prendras pas un verre à... ? 2. si si si !

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. evañ ne ra ket ivez ? 2. o ma doue geo 'vat

1. ['e:vɑ̃ ra kəd je] 2. [o ma 'due gɛw ha]

1. il ne boit pas non plus ? 2. oh mon dieu, bien sûr que si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. n'on ket sur 2. geo

1. [nɔ̃ kə zy:r] 2. [gɛw]

1. je ne suis pas sûr 2. si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

Aze e teu an traoù da vezañ interesant-kaer. Miret 'neus hon brezhoneg stummioù dishañval da lâret ar « geo »-mañ. « La reprise du verbe en répartie » a ra Favereau deus se (Favereau 1997, p.220). Hervezañ, « ar stumm-mañ da respont zo chomet bev-mat e tout an takad kreiz (Kerne-Uhel, Bro-Bourlet), raloc'h lec'h all (nemet rimoù, krenn-lavarioù…) ». 'Meus ket soñj bezañ bet biskoazh klevet komz dioute, nag er skol-veur, nag en stajoù 'ma graet er penn kentañ. Met dam d'ar pezh 'meump dastumet betek-henn e c'hallomp lâret e vez implijet stummioù all alies a-walc'h en hon Zreger kreiz. Un toulladig verboù dreist-holl.

Sell aze e lizherennoù gros ar stummioù 'meump serret. E lizherennoù pleget, ar stummioù 'meump ket dastumet met a c'haller divinout aezet.

Bezañ

• amzer a-vremañ : gon, gout, geo & beo, gomp, goc'h, gint

ma ne vez ket c'hwenn ... ah beo, bezañ e vez c'hwenn war ar plant

[ma ve kə hwɛn a bɛw ’beɑ̃ ve hwɛn war plɑ̃n]

s'il n'y a pas de pucerons... ah si, il y a des pucerons sur les plantes

? Beo

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

1. beo, un hanter-devezh dornañ a veze 2. e veze ?

1. [bɛw ˌnɑ̃ntər'dewəz 'dɔrnɑ̃ viʒe] 2. [viʒe]

1. si, il y avait une demi-journée de battage 2. il y avait (ah bon ?)

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

(T. : ne veze ket ?) oh beze ! beo !

[o: biʒe bɛw]

(T. : il n'y avait pas ?) oh si ! si !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

1. n'int ket 2. gint 'vat, sec'h int

1. [niɲ cət] 2. [giɲ hat zeh iɲ]

1. non 2. si, elles sont sèches

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. ha n'int ket kazerniet na mann ebet ? 2. gint

1. [a niɲ cə ka'zɛrɲɛt na mãn bet] 2. [giɲ]

1. et ils ne sont pas enfermés ni rien ? 2. si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

(T. : n'on ket 'ba 'r journal ?) gout

[gut]

(T. : je ne suis pas dans le journal ?) si

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : n'out ket bet 'ba Kerdaniou pell zo) me ? gon, me 'h a da gerdaniou

[me gɔ̃ me hɑ də ˌge̞rda’nio]

(T. : tu n'es pas allé à Kerdaniou depuis longtemps ?) moi, si ! je vais à Kerdaniou

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : bremañ int uheloc'h marteze ?) gint

[giɲ]

(T. : maintenant elles sont plus hautes peut-être ?) si

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

ar re-se n'int ket plant saovaj, 'h int ?

['ree niɲ cə plɑ̃n 'ʒɔ:vaʃ hiɲ]

ce ne sont pas des plantes sauvages, si ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer a-vremañ boaz : bezan, bezez, bez, bezomp, bezet, bezont

ne oa ket nemeur reoù vrein, bez ?

[wa kə mœ:r rew vrɛɲ be]

il n'y avait guère de pourries, si ?

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

!!!

(dastumet gant Tangi)

ne vez ket reoù mezv ken, bez ?

[ve kə rew mɛw ken be]

il n'y a plus de gens souls, bourrés, si ?

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

ne vez ket tud vezv ken ? o bez !

[ve kə tyd vɛw ken o be]

il n'y a plus de gens bourrés ? oh si !

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

1. ne vez ket 2. bez, arozet e vez ar jardin

1. [ve kə] 2. [be a'ro:zə ve ʒɛjn]

1. non (on n'arrose pas) 2. si, on arrose

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

se ne vez ket graet ken, bez ?

[ze ve kə grɛt ken be]

on ne fait plus ça, si ?

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

an toennoù plouz ne vo ket adkomañset dont ken, bez ?

[to'eno plu:s vo kə hatko'mɑ̃:səd dɔ̃n ken be]

les toits en paille, ils ne vont pas commencer à revenir, si ?

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

ne vez ket gwelet nemeur hañ, bez ?

[ve kə 'gwɛ:lə mœ:r ɑ̃ be]

on n'en voit plus guère hein, si ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : bremañ ne vez ket graet evel-se ken ?) bez !

[be:]

(T. : maintenant on ne fait plus comme ça ?) si !

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

o bez, ni 'mije tud amañ 'vat

[o be nim miʒe tyd 'ɑ̃mɑ̃ hat]

oh si, nous avions du monde ici

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

• en amzer a-vremañ lec'hiañ : bañ, baint

Amañ emañ ma bugale-vihan. N'emaint ket tout aze, avat, baint ? Nann. C'hoazh zo reoù all, tu bennaket all, met n'emaint ket aze tout.

['ãmã mã mə by'gaːle 'viːən – 'maŋ kə tud 'ahe ha 'baŋ – nãn hwas so ʁe'wal – tymˌnakə'dal – mɛ 'maŋ kəd 'ahe tut]

Mes petits-enfants sont là [sur la photo]. Ils ne sont pas tous là, si ? Non. Il y en a d'autres, quelque part ailleurs, mais ils ne sont pas tous là.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

(R. : N'emaint ket war a foto.) Geo, oh baint avat.

[ge̞ o baŋ hat]

(R. : Ils ne sont pas sur la photo.) Si, oh si !

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

Tonton Henri n'emañ ket aze. Bañ ? Bañ avat, amañ emañ, ar beleg.

[tõtõ hãʁi mã kəd ahe – bã – bã hat ãmã mã beːlək]

Tonton Henri n'est pas là [sur la photo]. Si ? Si tiens, il est là, le curé.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

• amzer da zont : bin, bi, bo, befomp, befet, befont

aze, emezon-me, zo un hent d'ober, oh, hoñ ne vo ket graet, oh bo, emezon-me

['ɑhe 'mɔ̃mɛ zo nɛn do:r ɑ̃ o: hɔ̃: vo kə gwɛt o: bo 'mɔ̃mɛ]

là, disais-je, il y a une route à faire, oh, celle-là ne se fera pas, oh si, te dis-je

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer dremenet : boan, boas, boa, boamp, boac'h, boant

1. Philippe ne oa ket kozh a-benn oa... 2. boa 1. ne oa ket

1. ['filip wa kə ko:z bɛn wa] 2. [bwa] 1. [wa kə]

1. Philippe n'était pas vieux au moment où il était (devenu médecin)... 2. si 1. non

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. nann, ne oa ket bet bleset ivez koura 2. boa

1. [nãn wa kə be 'blesɛd je kura] 2. [bwa]

1. non, il n'avait pas été blessé quoi 2. si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

(T. : ne soñje ket din e oas...) boan 'vat

[bwɑ̃n hɑt]

(T. : je ne pensais pas que tu étais...) si bien sûr

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : ne oa ket) boa

[wa kə -bwa]

(T. : non) si

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

1. ne oant ket 'ba 'r bourk du-hont 2. boant

1. [wɑ̃ɲ cə bar burk 'dyɔ̃n] 2. [bwɑ̃ɲ]

1. ils n'étaient pas dans le bourg là-bas 2. si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

ne oa ket bet Lucienne o welet ac'hanout disadorn ? boa sur a-walc'h

[wa kə be ly'sjɛn 'wɛ:ləd ɔwd de'sɑ:dən bwa zyr'wɑh]

Lucienne n'était pas allée te voir samedi ? si sans doute !

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : d'ar c'houlz-se ne oas ket en Pariz ?) boan !

[bwɑ̃n]

(T. : à cette époque-là tu n'étais pas à Paris ?) si !

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : ne oas ket da-unan ?) boan

[bwɑ̃n]

(T. : tu n'étais pas seul ?) si

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : ne oant ket krog da sevel) boant 'vat peogwir...

[bwɑ̃ɲ hɑ py'gy:r]

(T. : ils n'avaient pas commencé à construire) si elles étaient puisque...

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer dremenet boaz : bezen, bezez, beze, bezemp, bezec'h, bezent

beze, graet e veze ivez

['biʒe gwɛd 'viʒe ie]

si, on le faisait aussi

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : ni veze ket dour e-barzh ?) 'beze

[biʒe]

(T. : il n'y avait pas d'eau dedans ?) si

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

Ober

• amzer a-vremañ : gran, grez, gra, greomp, gret, greont

1. n'anavez ket ac'hanout 2. gra

1. [hãn'vea kəd 'ãnut] 2. [gra]

1. elle ne te reconnais pas 2. si !

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. da greistez e reont ivez 2. ne reont ket 1. greont

1. [də 'grɛjste rɛɲ ie] 2. [rɛɲ cə] 1. [grɛɲ]

1. elles le font aussi à midi 2. non 1. si

1. Ifig Bihan, 1915, Bear
2. Selina Jagin, 1920, Bear
(dastumet gant Tangi)

da vamm ne gaozea ket brezhoneg diouzhit, gra ?

[də vãm go'zea kə bre'zõ:nəg 'diwit gra]

ta mère ne te parle pas breton, si ?

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

1. ne debra ket gato ? 2. o gra sur a-walc'h !

1. ['dɛ:ba kə 'gɑto] 2. [o gra zyr wɑh]

1. il ne mange pas de gâteaux ? 2. oh si certainement !

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Marivon Bihan, 1947, Charentes
(dastumet gant Tangi)

1. ne ra ket kant 2. gra !

1. [ra kə kɑ̃n] 2. [gra]

1. elle n'en fait pas cent 2. si !

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

(X. : ne oarez ket brezhoneg ?) gran

[grɑ̃]

(X. : tu ne sais pas le breton ?) si

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

1. e dad ne gaozea ket brezhoneg ? 2. gra

1. [i dɑ:d go'zea kə bre'zɔ̃:nək] 2. [grɑ]

1. son père ne parle pas breton ? 2. si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

ac'hann miz gwengolo ne gomañsa ket ar skol, gra ?

[hɑ̃n mi:z gwɛn’go:lo gomɑ̃'sa kə sko:l grɑ]

d'ici le mois de septembre ça ne commence pas l'école, si ?

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer da zont : grin, gri, greyo, grefomp, grefet, grefont

graio !

['grɛjo]

si, il fera !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer dremenet : graen, graes, grae, graemp, graec'h, graent

1. amañ ne gaozee ket galleg 2. grae

1. ['ɑ̃mɑ̃ go'zeɛ kə 'gɑlək] 2. [grɛ]

1. ici elle ne parlait jamais français 2. si

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. an hini a oare ober ne blije ket dezhañ ober 2. ah nann ? 1. o grae met...

1. [a ni: 'wɑ:rɛ o:r 'biʒɛ kət 'teɑ̃ o:r] 2. [a nɑ̃n] 1. [o grɛ mɛ]

1. et celui qui savait faire n'aimait pas faire 2. ah non ? 1. oh si mais...

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

ne gaozee ket galleg ? grae !

[go'zeɛ kə 'gɑləg grɛ:]

il ne parlait pas français ? si !

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

Mont (raloc'h)

• amzer a-vremañ : gan, gez, ga, gamp, get, geont

(T. : n'ez ket d'an ostaleri ?) gan, bemdez 'h an

[gɑ̃n 'bomde hɑ̃n]

(T. : tu ne vas pas au bistrot ?) si, je vais tous les jours

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer dremenet : gaen, gaes, gae, gaemp, gaec'h, gaent

(T. : n'aes ket du-hont ?) oh gaen, met ne welen ket... pa welen tud oa ezhomm da goach

[o gɛn mɛ 'wɛːlɛn kət pe 'wɛ:lɛn tyd wa e:m də gwɑʃ]

(T. : tu n'allais pas là-bas ?) oh si, je ne voyais... quand je voyais des gens il y avait besoin de (il fallait se) cacher

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer da zont : gin, gi, geyo, gefomp, gefet, gefont

Kaout

• amzer a-vremañ : geus

(T. : 'teus ket lakeet unan bihan ?) geus !

[gøs]

(T. : tu n'as pas mis un petit ?) si !

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : n'eus ket nemet avaloù ?) geus

[gøs]

(T. : il n'y a que des pommes ?) non (il y a d'autres fruits)

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

1. amañ n'eus ket hadet patatez 2. geus !

1. ['ɑ̃mɑ̃ nøs kə 'hɑ:də pa'tɑ:s] 2. [gøs]

1. ici il n'a pas été semé de patates 2. si !

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Jañ-If Bihan, 1946, Lannuon
(dastumet gant Tangi)

1. n'emañ ket ken 2. geus 'vat

1. [mɑ̃ kə ken] 2. [gøs hɑ]

1. il n'y a plus (de sonnerie téléphone) 2. mais si !

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. amañ ne veze ket nemet daou 2. geus, bet zo... bet oa tri

1. ['ɑ̃mɑ̃ viʃe kə mɛ dow] 2. [gøs bet so bed wa tri:]

1. ici il n'y en avait que deux 2. non, il y en a eu... il y en avait trois

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

1. herie 'neus bet den ebet, geus ? 2. n'eus ket

1. ['hɛje nøs be de:n bet gøs] 2. [nøs kə]

1. aujourd'hui il n'y a eu personne, si ? 2. non

1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi)

n'eus ket trawalc'h evit ober gwin ivez, geus ?

[nøs kə ta'wɑh wid 'o:bər gwi:n 'ije gøs]

il n'y a pas assez pour faire du vin aussi, si ?

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

(T. : 'teus ket nemet div ?) geus, 'ba 'r gêr...

[gøs bah ge̞:r]

(T. : tu n'en as que deux ?) non, à la maison (j'en ai d'autres)...

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

met ne deu ket en-dro, geus ?

[mɛ dœ kə ndɾo: gøs]

mais elle ne marche pas, si ?

Ivona Moulleg, ?, Sant Laorañs (dastumet gant Tangi)

• amzer dremenet : boa

1. 'ta ket chalotez ? 2. boa

1. [ta kə ʃa'lɔtəs] 2. [bwa]

1. tu n'avais pas d'échalottes ? 2. si

1. Lusien Karluer, 1928, Bear
2. If Allain, , Bear
(dastumet gant Tangi)

(T. : 'ta ket graet anezhañ ?) boa, graet 'ma

[bwa gwɛd mɑ]

(T. : tu ne l'avais pas fait ?) si, je l'avais fait

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

• amzer da zont : bo

(T. : 'to ket ur gachenn) 'bo

[bo]

(T. : tu n'auras pas de gâteau ?) si

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

bo, ur bannac'h all, ur bannac'h 'to

[bo bɑ̃h ɑl bɑ̃h to]

si, un autre verre, tu prendras un verre

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

ur bok all 'to ? (T. : 'mo ket) bo !

[ər bɔg ɑl to] [bo]

tu auras un autre boc (de bière) ? (T. : non) si !

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Evit kaout e seblant dimp ne vez implijet nemet an trede gour unan. En amzer dremenet hag en amzer da zont ec’h eo stumm ar verb bezañ an hini a vez implijet.

Sell aze a-benn ar fin un doare kaer da vravaat ha da binvikaat hon brezhoneg !

Tangi YEKEL, miz eost 2015