Kontañ a ra Mari Riou, deus Plûned, penaos e oa bet diskaret Kroaz ar Marchosio.
Me 'meus un istoar war Kroaz ar Marchosio. An hini a oa o chom... ‘ba menaj Kerlestran eo... eñ a oa... {un révolté de la... de la religion}. {Soi-disant} e oa bet evit bezañ person, e oa bet ‘ba ar seminaer, ha ‘na gwelet traoù... horripl ! Hennezh ‘vat ‘oa ket kat d’anduriñ ar veleien na mann ebet. Eñ a oa ur menaj gantañ hañ, ur menaj mat. Ha feiz ! dek bugel a oa bet, tout e varv... badezet e vijent, e wreg a oa spontus da... a-du an iliz, ha tout e varvent, tout ! Badezet e vijent, tout e varvent. « Bremañ, emezañ, e vo (egal ?) ha ‘vo ket badezet hini ebet ken ! ». Eñ a oa revoltet ! Hag eu... eu... ‘ba lec’h emañ Kroaz ar Marchosio aze e oa {un calvaire}, ha ‘da ordonnet d’he mevel diskar {le calvaire}. Graet ‘deva, ha ma vamm ‘da ket... ‘da ket nemet c’hwec’h vloaz, gant-se ‘oa ket kozh ! Hag e oa arri unan deus ar familh, me n’onn ket, o c’houll gant ma vamm-gozh, « Soaz, ‘oarit ket ? eo diskaret Kroaz ar Marchosiou, eo diskaret {le calvaire} » « piv ‘neus graet se ? eme... » « me n’onn ket se ‘vat ! » eme ar vamm-go... ma vamm... vamm-gozh. Ma vamm a oa arri, met gant he beg (fresk ?), « geo ! geo ! me a oar piv ‘deus graet ! eo... eu... Gwilh... ar Vrignenenn ‘deus lakeet diskar eu... {le calvaire} ! ». Oh !!! oh, la, la ! e oa deus he familh ha tout, añfin ! Ma vamm « me ‘ma bet ur pred e-skeud-se, emezi ! ». Ha... eñ a oa spontus hañ ! Oh, la, la ! Met eñ ‘neus... ‘dije aon pa vije kurun ha traoù evel-se ! ‘H ae dindan e wele, gant an aon ‘deva deus eu... an kurun. Pa vije eu... ar Wener ar Groaz, e rae ur friko bras evit e gamaradoù. Añfin ! tout, tout, tout ! Ha feiz, eñ a oa ur materiel da dornañ... gantañ gwechall. Hag eu... feiz ‘vat eu... gant e ouvrier ‘h aent tout eu... materiel ha tout... ‘Ba Plûned... zo gravioù, diskenn, sevel, ha bezañ a oa chadennoù... o traktiñ ar vapeur. Chadennoù na dorrent ket james. Eh ben ! Arri e oa ‘ba ur c’hrav bennak, torret e oa ar chadenn, ha friket e oa an ouvrier. Hag abaoe emañ an dud da c’houll se gwechall adarre, « ah ! n’emañ ket o tiskar Kroaz ar Marchosiou ken ? ». Aze e oa e bunision. Hag eñ goude ‘da ket bet met chañs fall gant e... e loened ivez, gant e gezeg ivez. Ha marv e oa... ar Sizhun... ar Sizhun Bask. {La Semaine Sainte !} Ha feiz, gwech... ha ‘vije ket interet an dud deiz Gwener ar Groaz ! Met... e wreg a faote dezhi {à tout prix} e dremenje xxx ( ?) met tremenet e oa evel-se. Hep goull mann ebet gant den ebet. Sioul, sioul, sioul ! Met... ha n’eo ket mat bezañ ken revoltet-se hañ ! Nann, nann, nann, nann ! Nann, nann, nann... me ‘meus bet klevet ma vamm o komz deus se alies.
Moi j’ai une histoire au sujet de Kroaz ar Marchosio. Celui qui habitait... à la ferme de Kerlestran c’est... c’était... {un révolté de la... de la religion}. {Soi-disant} qu’il avait voulu être curé, il avait été au séminaire, et il avait vu des choses... horribles ! Lui toujours ne pouvait pas supporter les prêtres et tout. Il avait une ferme hein, une grosse ferme ! Et ma foi ! il y avait eu dix enfants, tous ils mourai... ils étaient baptisés, sa femme était radicalement... du côté de l’Église, et ils mouraient tous, tous ! Ils étaient baptisés, tous mouraient. « Maintenant, dit-il, (peu importe ?), on ne les baptisera plus ! ». Il était révolté ! Et euh... euh... là où est Kroaz ar Marchosio là il y avait {un calvaire}, et il avait ordonné à son commis d’abattre {le calvaire}. Il avait fait, et ma mère n’avait que... n’avait que six ans, donc elle n’était pas vieille ! Et quelqu’un de la famille était arrivé, je ne sais qui, demandant à ma grand-mère, « Françoise, vous ne savez pas ? Kroaz ar Marchosiou est abattue, {le calvaire} est abattu » « qui a fait ça ? demanda... » « mais moi je ne sais pas ! dit la grand-mè... ma mèr... grand-mère ». Ma mère était arrivée, mais avec sa bouche (fraîche ?) [innocente ?], « si ! si ! moi je sais qui a fait ! c’est... euh... Guillaume... Le Brignonen qui a fait abattre euh... le calvaire ! ». Oh !!! oh, la, la ! Il était de la famille et tout, enfin ! Ma mère « moi j’avais pris une râclée à cause de ça, qu’elle dit ! ». Et... il était terrible hein ! Oh, la, la ! Mais il a euh... avait peur quand il y avait du tonnerre ou des choses comme ça hein ! Il allait sous son lit, tellement il avait peur du euh... du tonnerre. Quand il y avait euh... le Vendredi Saint, il faisait un grand festin pour ses amis. Enfin ! tout, tout, tout ! Et ma foi, il avait du matériel de battage... autrefois. Et euh... ma foi euh... avec son ouvrier ils allaient avec tout euh... le matériel et tout... A Plûned... il y a des côtes, à descendre, à monter, et il y avait des chaines... qui tractait la vapeur. Des chaines qui ne cassaient jamais. Eh ben ! Il était arrivé dans une côte quelconque, la chaine avait cassé, et l’ouvrier avait été écrasé. Et depuis les gens de demander ça autrefois de nouveau, « ah ! il n’est plus en train d’abattre Kroaz ar Marchosiou ? ». Là était sa punition. Et lui après n’avait eu que du mauvais sort concernant ses... ses bêtes aussi, avec ses chevaux aussi. Et il était mort... la Semaine... la Semaine Sainte. {La Semaine Sainte !} Et ma foi, autref... et on n’enterrait pas les gens le jour du Vendredi Saint ! Mais... sa femme voulait à tout prix qu’il passe xxx ( ?) mais il était passé comme ça. Sans rien demander à qui que ce soit. Calmement, calmement, calmement ! Mais... et ce n’est pas bon d’être aussi révolté que ça hein ! Non, non, non, non ! Non, non, non... moi j’ai souvent entendu ma mère parler de ça.