Brezhoneg Bro-Vear

🡼

Kontadennoù

Kontet gant Ifig Moriz deus Goudelin.

[^] Ar beleg lonker

Brezhoneg Galleg
Ha neuze e oa... ur beleg ’ba ar barrouz hag a oa... arri ’ba divskouarnioù an eskob, xxx (?) penaos hennezh... a blije dezhañ d’evañ ur bannac’h mat. Alies, arri e vije... a-benn an noz e vije futet-mat kwa ! Ha ’na lâret : « Ya, ret e vo din mont d’ober un tamm tro da vont da welet anezhañ, dam da... ». Et alors il y avait... un curé dans la commune qui était... arrivé aux oreilles de l’évêque, xxx (?) comment il... aimait bien boire son coup. Souvent, il était... il était bien éméché une fois arrivé le soir quoi ! Et il avait dit : « Oui, il faudra que j’aille faire un petit tour pour aller le voir afin de... ».
’Na lâret : « Dam, me a arrio da welet ac’hanoc’h, eme... eme an aotrou... evit an deizioù aze kwa ! » « Ah, ya ! eme an aotrou person, gallout a rit dont ». ’Na preparet merenn dezhañ kwa. Ha... graet an tro d’ar prespitoar ha graet e oa un dro ’ba bourk. Bet e oant o welet an iliz ha tout kwa. Ha debret o verenn gante kwa. Il avait dit : « Dame, je viendrai vous voir, dit... dit lé prélat... un de ces jours là quoi ! » « ah, oui ! dit monsieur le curé, vous pouvez venir ». Il lui avait préparé son déjeuner quoi. Et... ils avaient fait le tour du presbytère et ils avaient fait un tour dans le bourg. Ils avaient été voir l’église et tout quoi. Et ils avaient déjeuné quoi.
Peogwir an eskob a oare penaos e oa kont kwa : « Ah, ya met... gwin mat ’peus ha me a vije kontant da welet... d’ober un tamm tro da... d’ar sellier da welet penaos emañ... xxx (?) da golleksionoù boutailhoù aze kar roet ’teus gwin mat din kwa ! ». Hag eñ diskenn da... d’ar sellier kwa, hag e wele kalz a boutailhoù aze. Puisque l’évêque savait quelle était la situation quoi : « Ah, oui mais... vous avez du bon vin et j’aimerais bien voir... aller faire un petit tour dans... dans votre cellier pour voir comment il est... xxx (?) tes collections de bouteilles là car tu m’as donné du bon vin là quoi ! ». Et il descendit au... au cellier quoi, et il vit beaucoup de bouteilles [vides] là.
« Oh ! eme an eskob, oh ! xxx (?) hag eu... relegoù amañ ! amañ zo relegoù ! ». Hag e oa o komz douzh boutailhoù kwa. « Oh ! eme an eskob, ’rit ket gwad fall ! N’int ket marvet hep bezañ gwelet ar person... » « Oh ! dit l’évêque, oh ! xxx (?) et euh... que de cadavres ici ! ici il y a des cadavres ! ». Et il parlait des bouteilles [vides] quoi. « Oh ! dit l’évêque, ne vous inquiétez pas ! Elles ne sont pas mortes sans voir le curé... »

[^] An interamant

Brezhoneg Galleg
Aze e oa... e oa bet un interamant kwa, ur paotr a rae... a rae kalz a chistr mat kwa ! Ha (ha kontet eo, kontet ?) ’vije ket evet nemet chistr hag e gamaradoù ha tout an *bot... tout an dud a oare ’na ur vrud mat d’ober chistr mat kwa ! Ha neuze e lâre d’e gamaradoù : « Oh, un deiz... e arrio ganin... ’h in... ’h in d’ar bed all ivez kwa met... e vanko dac’h lakat un toullad boutailhad chistr bouchet ’ba ma... ’ba ma bez, a gav dac’h pe... xxx (?) d’ar vered memes tra kwa ! ». Là il y avait... il y avait eu un enterrement quoi, un homme qui faisait... qui faisait beaucoup de bon cidre quoi ! Et (il était réputé ?), on ne buvait que du cidre et ses amis et tous les gens... tous les gens savaient qu’il avait une bonne réputation pour faire du bon cidre quoi ! Et alors il disait à ses amis : « Oh, un jour... il m’arrivera... d’aller... d’aller dans l’autre monde quoi mais... il faudra que vous mettiez quelques bouteilles de cidre bouché dans mon... dans mon cercueil, croyez-vous ou... xxx (?) au cimetière quand même quoi ! ».
Ha laket un toullad boutailhadoù chistr bouchet dezhañ ’ba e... e-kichen dezhañ aze. Ha i da... se a oa miz eu... fin miz Mae aze. An amzer a oa kaer hag orajuz a-walc’h an deiz an interamant ivez kwa. Ha kaset... Fransoa-Mari ma ’teus c’hoant, d’an iliz ivez kwa. Iñstallet e bez ’ba... a-dal d’an aotel aze. Ha... komañset eu... ar person d’ober... da lâret an oferenn ha tout. Et on lui avait mis plusieurs bouteilles de cidre bouché dans son... à côté de lui là. Et ils avaient... ça c’était au mois euh... à la fin du mois de mai là. Le temps était beau et assez orageux le jour de l’enterrement aussi quoi. Et on avait amené... François-Marie si tu veux, à l’église quoi. Son cercueil [avait été] installé dans... en face de l’autel là. Et... le curé avait eu... commencé à faire... à dire la messe et tout.
Hag a-greiz-tout, feiz, ur pennad goude e oa... arri e oa avañset mat an oferenn kwa. Hag a-greiz-tout, ur voutailhad chistr eu... « Paouf ! » Oh ! an aotrou person... Hag a-benn ul lajad goude, an oferenn a avañse kwa ! Eñ o welet eu... chistr o komañs sortial douzh eu... ar bez kwa. Ha ruilhal war... war an douar, war... war ar pave ’ba an iliz aze kwa. Et subitement, ma foi, un moment après que... la messe était bien avancée quoi. Et soudainement, une bouteille de cidre euh... « Pan ! » Oh ! Le curé... Et un moment plus tard, la messe avançait quoi ! Il vit euh... du cidre qui commençait à sortir du euh... du cercueil quoi. Et qui coulait sur... sur le sol, sur... sur le pavé dans l’église là quoi.
Hag e oa ar person... o fachañ neuze : « Ale ! Trawalc’h evel-se hein ! Deut eo da vrammat ’ba ma di, piset ’neus ’ba ma iliz, ’neus ket nemet mont da gaoc’hat lec’h all kwa ! » Et le curé... s’était fâché alors : « Allez ! Assez comme ça hein ! Il est venu péter dans ma maison, il a pissé dans mon église, il n’a qu’à aller chier ailleurs quoi ! »

[^] Ar brammer

Brezhoneg Galleg
E oa un interamant c’hoazh kwa, hag e oa... unan evelton-me hag a oa... teñval-gleved ha... o komañs kemer... un tamm oad ivez kwa. Hag e oa ’ba eu... a oa evelton un tamm bihan, ur wech un amzer eu... e bartie ur bramm kazi kwa ! Met peogwir e oa teñval-gleved eu... ’gleve ket anezhañ bewech kwa ! Il y avait encore un enterrement quoi, et il y avait... quelqu’un comme moi qui était... sourd d’oreille et... qui commençait à... se faire vieux aussi quoi. Et il était dans euh... il était comme moi un petit peu aussi, une fois le temps euh... il lâchait presque un pet quoi ! Mais puisqu’il était sourd d’oreille euh... il ne l’entendait pas à chaque fois quoi !
Hag e oa un itron, un itron eu... faro aze eu... Oh ! ’oa ket... ur gomtesse ma ’teus c’hoant met... un itron memes tra. Ha... feiz, laoskaet ur bramm ivez. An itron neuze... xxx (?). A-benn ur pennad goude, unan all o partiañ. Ah... A-benn neuze... unan all o partiañ c’hoazh goude kwa. Et il y avait une dame, une dame euh... élégante là euh... Oh ! Ce n’était pas... une comtesse si tu veux mais... une dame quand même. Et... ma foi, [il avait] lâché un pet aussi. La dame alors... xxx (?). Quelques temps plus tard, un autre était parti. Ah... Pour alors... encore un autre avait été lâché après quoi.
Hag an itron o lâret : « Oh, ma Doue ! Sa tristidigezh ! » « Ah, ya ! xxx (?)... penaos emañ kont... Eh ! Evel-se emañ ar vuhez ya, mont a reont tout an eil war-lerc’h egile ! ». Ha hemañ... me ’meus... hemañ ’meus kontet re brim. Hemañ ’na komprenet e oa oc’h ober kont douzh an intañv, an hini a oa marvet aze kwa. Ha ’na... « Ya ’vat ! Tristidigezh... (marv eo ?) » « Evel-se emañ kont... Tout ’h eont an eil war-lerc’h egile ». Et la dame de dire : « Oh, mon Dieu ! Quelle tristesse ! » « Ah, oui ! xxx (?)... comment c’est... Eh ! La vie est ainsi oui, ils partent tous les uns après les autres ! ». Et lui... moi j’ai... je l’ai raconté trop vite. Il avait compris qu’elle mentionnait le veuf, celui qui était décédé quoi. Et il avait... « Mais oui ! Tristesse... (il est décédé ?) » « C’est ainsi... Ils partent tous les uns après les autres ».

[^] Ar mab inosant

Brezhoneg Galleg
Se a oa... goude ar brezel aze. Goude ar brezel e vije c’hoazh eu... un oferennn hanternoz gant gouel an Nedeleg ha tout kwa. Ha ’ba Pañvrid e vije... e oa ur sall... e oa ur salle des fê... e oa ur salle de patronage. Hag e vije un tamm teatr kwa. E vije graet eu... ur pezh c’hoari evel e vije lâret d’ar c’houlz-se kwa ! Ha... an dud ’h ae d’ar pezh c’hoari ha goude da... ’h aer da... an oferenn hanternoz kwa. Ca c’était... après la guerre là. Après la guerre il y avait encore euh... une messe de minuit à l’occasion de la fête de Noël et quoi. Et à Pañvrid il y avait... il y avait une sall... il y avait une salle de fê... il y avait une salle de patronage. Et il y avait un peu de théâtre quoi. On faisait euh... une pièce de théâtre comme on disait à cette époque-là quoi ! Et... les gens allaient à cette pièce de théâtre et après à... on allait à... la messe de minuit quoi.
Hag ar mab eu... mab an den-se a oa... un tamm bihan... ’oa ket un tamm bihan i... inosant, met naïf un tamm bihan kwa ! Ha ’na kavet un toullad marmoujen da... da ampich anezhañ da dont d’an oferenn hanternoz. ’Na kaset anezhañ d’an ostaleri kwa. Et le fils euh... le fils de cet homme-là était... un petit peu... ce n’est pas qu’il était un petit peu demeuré, mais naïf un petit peu quoi ! Et il avait trouvé plusieurs garnements pour... pour l’empêcher d’aller à la messe de minuit. Ils l’avaient amené au bar quoi.
Ha paeet ur bannac’h gwin dezhañ ha graet... tremenet an o... an eur da vont d’an oferenn hanternoz kwa. Ha tremenet... an noz memes kwa. Hag a-benn ar fin ’na... e oa mezv, kazi mezv-dall kwa met... Kombad o tont d’ar gêr. Tapet ’na da dont d’ar gêr memes tra gant e velo ha tout kwa. Et on lui avait payé un coup de vin et fait... dépasser la mes... l’heure pour aller à la messe de minuit quoi. Et [il avait] passé... la nuit même quoi. Et pour finir il avait... il était ivre, presque ivre-mort quoi mais... Il avait eu des difficultés à rentrer chez lui. Il avait réussi à revenir chez lui quand même avec son vélo et tout quoi.
Ha pa oa arri ’ba ar gêr e oa... pe dost d’ar gêr e oa... ken mezv ha... ha skuizh kwa. Ha kouezhet ’ba an touflez kwa. ’Ba an touflez... a-dost... a-dost da ti e zud kwa. Ha douzh ar beure eu... e za... e dad a oa o vont d’an oferenn veure kwa. Ha kavet e vab aze... hanter-gousket ’ba an touflez aze kwa. Hag eñ o sikour anezhañ da sevel kwa. Et quand il était rentré chez lui il était... ou plutôt près de chez lui il était... tellement ivre que... et fatigué quoi. Et il était tombé dans le fossé quoi. Dans le fossé, à proximité... à proximité de chez ses parents quoi. Et le matin euh... son père allait à la messe du matin quoi. Et il avait trouvé son fils là... à moitié endormi dans le fossé là quoi. Et il l’avait aidé à se relever quoi.
« Ah ! ah, ma vab ! Ah, ya ! Propr out kwa ! Propr out, ya ! ya... paourkaezh mab, memes tra... ober a rez trubuilh din ». Hag e vab lâret dezhañ : « Oh ! evel ’h on ’h on kwa ! » « Ya, evel ur c’hoñ memes kwa ! » « Ah ! Ah, mon fils ! Ah, oui ! Tu es propre quoi ! Tu es propre, oui ! oui... pauvre fils, quand même... tu me causes du tracas ». Et son fils de lui dire : « Oh ! Je suis tel que je suis quoi ! » « Oui, même tel un con quoi ! »

[^] An dour mor

Brezhoneg Galleg
Aze e oa... daou... ur c’houblad hag a oa... e komañsent... Oh ! ’oant ket kozh, hanter-kant vloaz bennak kwa ! Met e wreg ’na bet ur grizenn rumatisoù terripl kwa ! Ha n’halle ket ober he labour ken kwa, met gant... gant kombad d’ober he... he amann ha tout kwa ! Ha neuze Fañch a renke mont da gas eu... an amann d’ar bourk evit ar gomisionoù ha tout kwa. Hag aet Fañch d’ober e gomisionoù kwa, aet da... Là il y avait... deux... un couple qui était... ils commençaient... Oh ! Ils n’étaient pas vieux, la cinquantaine quoi ! Mais sa femme avait eu une crise de rhumatisme terrible quoi ! Et elle ne pouvait plus faire son travail quoi, mais avec... avec des difficultés à faire son... son beurre et tout quoi ! Et alors Fañch devait aller envoyer euh... le beurre au bourg pour les commissions et tout quoi. Et Fañch était allé faire ses courses quoi, il était allé à...
Hag e oa aet ti ar boucher, ha ’na lâret d’ar boucher : « Ret e vo lakat un tamm kig soubenn din hag... un tamm chaosis ha... un tamm patez ivez, met ’h an da vont da... betek ar bourk aze da gerc’hat ma damm butun kwa ». Hag eñ oc’h arriout ’ba... an ostaleri ma vije gwerzhet butun ha tout, ur buro-butun. Hag eñ... dek eur beure apeupre e oa kwa, ha kemeret ur chopinad jistr, gant eu... gant an ostiz kwa. Et il était allé chez le boucher, et il avait dit au boucher : « Il faudra me mettre un peu de viande à soupe et... un peu de saucisse et... un peu de pâté aussi, mais je vais aller au... jusqu’au bourg là pour aller chercher ma dose de tabac quoi ». Et il arriva à... au bar où l’on vendait le tabac et tout, un bureau de tabac. Et il... il était dix heures du matin à peu près quoi, et il avait pris un coup de cidre, avec euh... avec le tenancier.
Ha neuze eñ a welas daou... daou aotrou aze gant... gant o lost-pig ha... gant o dog uhel-pintet aze. Hag egile all ’na un tog eu... un tog foñs ront aze ! Hag an tog foñs ront a vije lâret un tog sailh-grizilh amañ doutañ. Hag e oa an daou aotrou hag eñ a oa oc’h ober kaoz aze... « Oh ! xxx (?) me zo o vont d’ober ur stasion eu... da soagnal an dud evit... gant an dour mor, e bord ar mor, ur stasion... ». Comment e vez lâret douzh se aze ? Evit soagnal an dud douzh ar rumatisoù ha tout ar c’hleñvejoù kwa. Et alors il vit deux... deux messieurs là avec... avec leur costume queue-de-pie et... avec leur haut de forme là. Et l’autre avait un chapeau euh... un chapeau melon là ! Et le chapeau melon on l’appelait un chapeau « saute-grêle » ici. Et il y avait les deux messieurs et ils discutaient là... « Oh ! xxx (?) moi je vais faire une station euh... pour soigner les gens... avec de l’eau de mer, au bord de la mer, une station... ». Comment appelle-t-on ça déjà ? Pour soigner les rhumatismes des gens et toutes les maladies quoi.
Hag e oant o lâret : « Ben ya, kar an dour mor... n’eus ket mann ebet welloc’h evit an dour mor evit eu... evit ar rumatisoù kwa ! » Ah... ha Fañch aze o selaou. « Oc’hola ! emezañ... » Ya, ar re-mañ a gaoze galleg aze met... « Ah ! n’eus ket evel... l’eau de mer, il n’y a rien de mieux pour les rhumatismes que l’eau de mer ». « Oc’hola ! emezañ, an dour mor zo mat ? Ret e vo din en em okupiñ douzh se, emezañ ». Hag eñ o vont d’ar gêr gant... gant e gomisionoù ha tout kwa. Et ils disaient : « Ben oui, car l’eau de mer... il n’y a rien de mieux que l’eau de mer pour euh... pour les rhumatismes oui ! » Ah... et Fañch là était en train d’écouter. « Holà ! dit-il... » oui, ceux-ci parlaient français mais... « Ah ! il n’y a rien comme... l’eau de mer, il n’y a rien de mieux pour les rhumatismes que l’eau de mer ». « Holà ! dit-il, l’eau de mer est bonne ? Il faudra que je m’occupe de ça, dit-il ». Et il rentra à la maison avec... avec ses courses et tout quoi.
Ha lâret da Maivon kwa : « Oh ! Ret e vo din mont da... da gerc’hat ur bannac’h dour mor da soagnal ac’hanout memes tra douzh da rumatisoù aze, kar douzh klevet eu... ’meus klevet aotrounez ’ba ar bourk aze o lâret n’eus ket mann ebet welloc’h evit an dour mor evit soagnal rumatisoù ». Et il dit à Maryvonne quoi : « Oh ! Il faudra que j’aille... chercher un peu d’eau de mer pour te soigner tes rhumatismes quand même, car à ce qu’il parait euh... j’ai entendu des messieurs au bourg là qui disaient qu’il n’y rien de mieux que l’eau pour soigner les rhumatismes ».
Ha Fañch, al lun beure abred neuze, eñ o prepariñ e... e dumporell, laket ur varrikenn ’ba xxx (?), skoilhet anezhi douzh an daou du gant boutelloù plouz ha tout kwa. « Ha dre belec’h ’h in-me douzh amañ, emezañ ? Douzh bourk Pañvrid d’ar mor, emezañ ? Oh ! Kazi... ». Bet e oa ur wech e bord ar mor hag e oa bet e Breheg ha ’na graet : « Oh ! Breheg n’eo ket ken fall, aze zo moaien da dostiñ da... trawalc’h d’ar mor aze. » Et Fañch, un lundi matin de bonne heure, prépara son... son tombereau, mis une barrique dans xxx (?), il la cala des deux côtés avec des bottes de paille et tout quoi. « Et par où vais-je aller d’ici, dit-il ? Du bourg de Pañvrid à la mer, dit-il ? Oh ! Presque... ». Il avait été une fois au bord de la mer et il avait été à Breheg et il avait dit : « Oh ! Breheg n’est pas si mal, là on peut approcher de... suffisamment de la mer là. »
Hag eñ o vont da Breheg kwa. Laket un tamm... e adlein ’ba... ’ba ar vuzetenn, hag ur voutailhad jistr eu... un tamm patez ha... ha roud dezhi ! Laket ur sac’had k... eu... ur vuzetenn kerc’h da... da Bijou. Hag en roud da Breheg ! « Ale Bijou ! » Met... gant un dumporell aze n’aer ket ken prim-se da... d’ar mor, ha tremenet Plehedel hag arri... diskennet da... Lanloup aze hag oc’h arriout ’ba Breheg aze. Et il s’en alla à Breheg quoi. Il mit un petit... sa collation dans... dans la musette, et une bouteille de cidre euh... un peu de pâté et... en route ! Il mit un sac de... euh... une musette remplie d’avoine pour... pour Bijou. Et en route vers Breheg ! « Allez Bijou ! » Mais... avec un tombereau là on ne va pas si vite à... à la mer, et il passa Plehedel et il arriva... il descendit à... Lanloup là et il arriva à Breheg là.
Eñ oc’h arriout er porzh mor aze. Oh ! Dour, kalz a dour... hag e oa ur pesketaer aze, o tresiñ e fileioù a-raok mont da besketa. « Oh ! Gallet ’mije-me kaout ur bannac’h dour mor ? » « Oh, ya ! Ar pezh a gari ’vat ! Me ’h a da sikour ac’hanout da... da gargañ anezhi kwa ! » Il arriva au port. Oh ! De l’eau, beaucoup d’eau... et il y avait un pêcheur là, qui réparait ses filets avant d’aller pêcher. « Oh ! Aurais-je pu avoir un peu d’eau ? » « Oh, oui ! Tout ce que tu voudras ! Je vais t’aider... à la charger quoi ! »
Ha neuze goull gant ar pesketaer : « Pegement a glean dit ? » « Oh... kant lur kwa ! kant lur... evit ur varrikennad dour ». Hag eñ en roud, da vont da bourk Pañvrid hag arriout ’ba ar gêr. Eñ a oa o chom... kostez an Ti Koad. Ha... eñ... o lakat ur c’hog war... war ar varrikenn, ha komañs tennañ... ur voutailhad dour da... da Maivon, ha roet dour da Maivon kwa. Et il demanda alors au pêcheur : « Combien je te dois ? » « Oh... cent francs quoi ! Cent francs... pour une barrique d’eau ». Et il se mit en route, pour rentrer au bourg de Pañvrid et revenir chez lui. Il habitait... du côté de an Ti Koad. Et... il... mit un robinet... sur la barrique, et il commença à tirer... une bouteille d’eau pour... pour Maryvonne, et il donna de l’eau à Maryvonne quoi.
Ha Maivon a eve ur werennad dour... dour mor deus ar beure. Ur werennad all kreiz... da greistez. Hag unan all douzh an noz kwa. Hag a-benn un toullad... Pemzekteiz pe teir sizhun goude, oh ! Maivon ’na ket... un tamm mat welloc’h kwa. Ha gwelet Maivon oc’h arriout ’ba bourk Pañvrid, gant he amann ha tout ! Hag an dud xxx (?) : « Sell ’ta ! Piv zo arri amañ ! Maivon ! Ha hi ’oa ket kap da gerzhet pemzekteiz zo aze, ha bremañ e welez anezhi penaos eu... ’h a a-raok adarre ! » « Ah, ya ! » Et Maryvonne buvait un verre d’eau... d’eau de mer le matin. Un autre verre mid... à midi. Et un autre le soir quoi. Et quelques... Quinze jours ou trois semaines plus tard, oh ! Maryvonne allait... beaucoup mieux quoi. Et on vit Maryvonne venir dans le bourg de Pañvrid, avec son beurre et tout ! Et les gens xxx (?) : « Tiens donc ! Qui est-ce ! Maryvonne ! Et elle ne pouvait pas marcher il y a quinze jours de ça, et maintenant tu la vois comment euh... elle avance de nouveau ! » « Ah, oui ! »
Ha goude, an dud pa ’na klevet se, o vont da welet Fañch kwa : « Gallet ’tije gwerzhañ ur bannac’h dour mor din ? » « Oh, ya ma kerez ! ». Ha lâret ar briz da... xxx (?). « Ur werennad a vo daou wenneg kwa ! Ha ma ’teus c’hoant da gaout ur voutailhad e vo eu... pevar real kwa ! Met ma ’teus c’hoant da gaout muioc’h eu... e vo un tamm bihan keroc’h kwa ! Ugent real ma ’tez c’hoant da gaout... dek litrad kwa... » « Bon ! » Et après, les gens quand ils avaient entendu ça, allèrent voir Fañch quoi : « Pourrais-tu me vendre un peu d’eau de mer ? » « Oh, oui si tu veux ! ». Et il avait dit le prix à... xxx (?). « C’est deux sous le verre quoi ! Et si tu veux une bouteille c’est... quatre réaux quoi ! Mais si tu veux davantage euh... c’est un petit peu plus cher quoi ! Vingt réaux si tu veux avoir... dix litres quoi... » « Bon ! »
Ha... an dud a oa bet pres war... war e dour mor kwa, gwerzhet tout e dour mor. Ha tremenet miz Eost. Arri miz Gwengolo aze, e oa krog... eñ o stokañ war e varrikenn. « Oc’hola ! Homañ zo arri izel ! N’eus ket kalz a dour amañ ken, emezañ. Ret e vo din mont d’ar mor da gerc’hat ur bannac’h... ur varrikennad all kwa. Et... les gens s’étaient pressés pour... pour avoir de l’eau de mer quoi, il avait vendu toute son eau de mer. Le mois d’août était passé. On était au mois de septembre, il avait commencé... il avait tapoté sa barrique. « Holà ! Celle-ci est basse ! Il n’y a plus beaucoup d’eau ici, dit-il. Il faudra que j’aille à la mer chercher un peu... une autre barrique quoi.
Ha Fañch da... da adretorn da Breheg c’hoazh kwa. Eñ oc’h arriout ’ba Breheg aze. Oc’h arriout douzh eu... ar porzh mor aze. « Oc’hola ! Nom de Diou ! N’eus ket ken takenn ebet ’ba ar mor amañ ! Oh, poezon pesketaer ! Eñ ’neus gwerzhet tout an dour mor-se aze ! Ha graet fortun gant tout e dour mor... Eñ zo o chom ’ba ur c’hastell bennak aze, ha lan a vonae en-dro dezhañ, emezañ ! » Et Fañch était... était encore retourné à Breheg quoi. Il arriva à Breheg là. En arrivant de euh... du port là. « Oh, là ! Nom de Diou ! Il n’y a plus une goutte dans la mer ici ! Oh, poison de pêcheur ! Il a vendu toute cette eau de mer-là ! Et il a fait fortune avec toute son eau de mer... Il habite dans un château quelconque là, et plein de monnaie autour de lui, dit-il ! »
Ah ! Ar mor a oa pell hag arri e oa Pointe de... Pointe de la Tour, evel e vije gwelet Pointe de la Tour. Aze e oa ur mare vras kwa ! Ha Fañch ’gomprene ket. Met Fañch ’na ket komprenet e oa ar mare vras. E miz Gwengolo, an dour a oa arri pell kwa ! Ah ! La mer était loin et elle était à la Pointe de... la Pointe de la Tour, comme on voyait la Pointe de la Tour. Là il y avait une grande marée ! Et Fañch ne comprenait pas. Mais Fañch n’avait pas compris que c’était la grande marée. Au mois de septembre, l’eau était loin quoi !

[^] Ar c'hoant dimeziñ

Brezhoneg Galleg
Homañ a oa... ur familh a oa... eu... douzh eu... Minihy-Tréguier kwa. Hag eu... aze e oa ur familh... kalz a vugale, pemp pe c’hwec’h a vugale e oant kwa. Hag ar breur-kaer a oa o chom ’ba Langoad. Ha komañset kemer oad kwa, ’na goullet gant e vreur-kaer : « Ma... ma filhor aze, ’vijes ket kontant da lezel anezhañ da dont da... da labourat du-mañ da sikour ac’hanon ivez, me zo o komañs kemer... kemer oad, ha... ’meus kombad d’ober tout ma labourioù ha bezañ skuizh ha... ar paotr yaouank-se... me a baeo anezhañ kwa ! » Elle c’était... c’était une famille... euh... de euh... Minihy-Tréguier quoi. Et euh... là il y avait une famille... avec beaucoup d’enfants, ils étaient cinq ou six enfants quoi. Et le beau-frère habitait à Langoad. Et il avait commencé à prendre de l’âge quoi, il avait demandé à son beau-frère : « Mon... mon filleul là, tu ne voudrais pas le laisser venir... travailler chez moi pour m’aider un peu aussi, je commence à prendre... à prendre de l’âge et... j’ai du mal à faire tous mes travaux et j’en suis fatigué et... ce jeune homme-là... moi je le paierai quoi ! »
Ha neuze e oa aet ti... ti e donton kwa. Hag e donton ’na labouret gantañ ’ba ar menaj ha bemdez e vije... Goude pa oa... kozhet un tamm bihan, e oa roet kalz a initiative da... d’ar paotr yaouank-se kwa. Pa oa... kemeret oad ha tremenet ar menaj war e kont, pa oa arri ’ba an oad da gemer e retred kwa, e oa chomet un toullad bloazioù gantañ. A-benn un toullad bloazioù goude e oant... e oant marvet emichañs. Ha xxx (?) e oa paotr yaouank, a-benn neuze ’na tregont vloaz memes tra kwa. Ah ! E oa e-unan ’ba ar menaj, e gave... an traoù fall... ’na ket... ’oa ket futet e vuhez kwa ! Et alors il était allé chez... chez son oncle quoi. Et son oncle avait travaillé avec lui à la ferme et tous les jours ils étaient... Après quand il avait... vieilli un peu, on avait donné beaucoup d’initiative à... à ce jeune homme-là quoi. Quand il avait pris de l’âge... pris de l’âge et transmis la ferme à l’autre, quand il avait atteint l’âge de prendre sa retraite quoi, il était resté quelques années avec lui. Plusieurs années plus tard ils étaient... étaient décédés bien sûr. Et le jeune homme était xxx (?), pour alors il avait une trentaine d’années quoi. Ah ! Il était tout seul à la ferme, il trouvait... sa situation mauvaise... il n’avait pas... sa vie n’était pas épanouie quoi !
Un deiz... o vont, gwelet a rit, o vont da gaout ar person ha lâret dezhañ : « Oh, aotrou person ! Oh, me zo klañv ! Oh, me zo klañv !
– Oh, eme an aotrou person, ma out klañv, n’eo ket... n’eo ket me zo kap da soagnal ac’hanout neuze ! o vont da gaout ar medesin, emezañ.
– Ya, me zo klañv, klañv aze gant ar c’hoant da... da dimeziñ, emezañ.
– Ah ! Oh ?! Ar c’hoant da dimeziñ ?
- Ya, aotrou person, me a oar a-walc’h eo c’hwi eo a ra tout an eurejoù ha... e organizit tout an traoù se kwa.
– Oh ! Ma ’teus c’hoant da dimeziñ... Ya, met pegoulz ’teus c’hoant da dimeziñ neuze ’ta ?
– Oh, bremañ eu... bremañ emañ an nevez-amzer amañ. xxx (?) gortoz un tamm bihan ha tout al labourioù zo ’ba ar parkeier aze. Ah, daon ! heiz ha tout... ha goude e vo ar foenn da droc’hañ. Ah... aze e vo ur bern labour c’hoazh. Oh ! E-kreiz-etre foenn ha miz Eost aze, e fin... da... komañsamant mois de juillet pe... ’darc’han ket da gaout soñj deus... deus mois de juillet gouez dit. Ha... voilà...
– Ah, ya !
Un jour... [il était] allé, voyez-vous, allé voir le curé et il avait dit : « Oh, monsieur le curé ! Oh, je suis malade ! Oh, je suis malade !
– Oh, dit monsieur le curé, si tu es malade, ce n’est pas... ce n’est pas moi qui peux te soigner alors ! [c’est] en allant chez le médecin, dit-il.
– Oui, moi je suis malade, malade de l’envie de... de me marier, dit-il.
– Ah ! Oh ?! L’envie de se marier ?
– Oui, monsieur le curé, je sais parfaitement que c’est vous qui organisez tous les mariages et... et vous organisez toutes ces choses-là quoi.
– Oh ! Si tu veux te marier... Oui, mais quand veux-tu te marier ?
– Oh, maintenant euh... maintenant c’est le printemps ici. xxx (?) attendre un petit peu et tous les travaux sont dans les champs là. Ah, dame ! l’orge et tout... et après il y aura le foin à couper. Ah... là il y aura encore beaucoup de travail. Oh ! Entre les foins et le mois d’août là, à la fin... de... au commencement du mois de juillet ou... je ne me rappelle pas de... du mois de juillet comme tu dis. Et... voilà...
– Ah, oui !
– Ya met... penao... penaos e vo kont deus ivez ? Pegement e vo se... evit dimeziñ ?
– Oh met se a depand deus pegoulz ’teus c’hoant da dimeziñ. Ma ’teus c’hoant da dimeziñ abred eu... da seizh beure ’vo... ’vo ket nemet hanter-kant lur kwa !
– Ah... hanter-kant lur, met da seizh eur beure... oh ! se zo re abred memes tra evit ober un eured kwa !
– Ha nav eur, nav eur e vo... e vo kant lur neuze kwa ! Ha...
– Ya, met me ’meus c’hoant da gaout un eured... kaer memes tra...
– Ya met ma... ma ’teus c’hoant e vije sonet ar c’hleier hag an harmonium ha kantikoù ha tout eu... Neuze e vo daou c’hant lur emezañ.
– Oh... mat eo ar jeu neuze ! ’na lâret d’ar person. Mat eo ar jeu ! Daou c’hant lur, mat ar jeu !
– Oui mais... comm... comment ça se passera ? Combien ça coûtera... pour se marier ?
– Oh mais ça dépend de quand tu veux te marier. Si tu veux te marier de bonne heure euh... à sept heures du matin ce ne sera... ce ne sera que cinquante francs !
– Ah... cinquante francs, mais à sept heures du matin... oh ! ça c’est trop tôt pour faire un mariage quand même quoi !
– Et neuf heures, neuf heures ce sera... ce sera cent francs alors quoi ! Et...
– Oui, mais moi je veux un mariage... beau quand même...
– Oui mais si... si tu veux que les cloches soient sonnées et l’harmonium et des cantiques et tout euh... Alors ce sera deux cent francs, dit-il.
– Oh... marché conclu ! qu’il avait dit au curé. Marché conclu ! Deux cent francs, marché conclu !
Ha desidet se an deizioù kentañ miz eu... ha... fikset un dat ha tout. Ha deiz... deiz an eured eu... Peseurt anv ? N’eus ket lâret an anv da... d’ar paotr yaouank-se, Frañsoa ma ’tez c’hoant, Fañch ! Ha Fañch o vont da tapet eu... graet e... graet tout e labour ha laket e... Bet e oa o prenañ dilhad nevez ha tout kwa ! Bet e oa ti ar c’hoafeur ha tout ha graet tout e stal eu... Et ça avait été décidé aux premiers jours euh... et... une date avait été fixée et tout. Et le jour... le jour du mariage euh... Quel nom ? On n’a pas dit le nom du... de ce jeune homme-là, François si tu veux, François ! Et François d’aller prendre euh... [il avait] fait son... fait tout son travail et mis ses... Il avait été acheté de nouveaux habits et tout quoi ! Il avait été chez le coiffeur et tout et il s’était préparé entièrement euh...
Hag eñ o vont d’ar bourk kwa. O vont da bourk Langoad. Eñ oc’h arriout ’ba ar bourk. « Oh ! Ar bourk zo trankil amañ ’vat ! (e vije an deiz ?) met gwir eo n’eus ket kalz a dud, n’eus ket deut kalz a dud ». Hag eñ o vont d’an iliz. Den ebet ’ba an iliz ivez. Oh ! Eñ oc’h arriout e-tal da... e-tal d’an autel aze. Hag e oa laket div gadoar, div gadoar d’arriout war an daoulin ha div gadoar da vont en e goaze. ’Wele ket den ebet ha ’wele... ’gave ket ar person. Ya met un tamm avañs ’na, ’oa ket dek eur hanter c’hoazh kwa ! E oa dek eur ugent pe dek eur... apeupre kwa. Et il s’en était allé au bourg. Allant au bourg de Langoad. Il arriva au bourg. « Oh ! Mais le bourg est calme ici ! (C’était le jour ?) mais c’est vrai qu’il n’y a pas grand monde, pas grand monde n’est venu ». Et il s’en alla à l’église. Personne à l’église non plus. Oh ! Il arriva en face de... en face de l’autel là. Et on avait mis deux chaises, deux chaises pour se mettre à genou et deux chaises pour s’assoir. Il ne voyait personne et il ne voyait... il ne trouvait pas le curé. Oui mais il avait un peu d’avance, il n’était pas encore dix heures et demi quoi ! Il était dix heures vingt ou dix heures... à peu près quoi.
Oh ! Hag eñ o vont da welet pelec’h emañ ar person. Eñ o vont d’ar sekretiri kwa, o kaout ar person aze... o lenn e... e bréviaire aze. « Ah ! Bonjour Fañch ! Penaos emañ da damm kont ?
– Oh, mat kwa... Ale ! Kalm eo ar bourk amañ ’vat ! Kalm eo an iliz, n’eus den ebet amañ neuze ?
– Nann ! Ha pelec’h emañ da... da fiancée emezañ ?
– Ma fiancée ?! Oh, aotrou person, ’ba ar briz ’teus goullet ganin, me a soñje eo te a organize tout an traoù-se ! »
Oh ! Et il alla voir où était le curé. Il alla à la sacristie quoi, et trouva le curé là... en train de lire son... son bréviaire là. « Ah ! Bonjour François ! Comment vas-tu ?
– Oh, bien quoi... Allez ! Mais le bourg est calme ici ! L’église est calme, il n’y a personne ici alors ?
– Non ! Et où se trouve ta... ta fiancée, dit-il ?
– Ma fiancée ?! Oh, monsieur le curé, au prix que vous m’avez demandé, je croyais que c’est vous qui organisiez toutes ces choses-là ! »

[^] Person Lokenvel

Brezhoneg Galleg
Se a oa goude ar brezel, ar bloavezhioù... pemp ha daou-ugent aze, pemp ha daou-ugent, hanter-kant. Goude ar brezel aze e oa... an eskob Sant-Brieg aze a oa Monseigneur... Monseigneur Serrand. Me a oa bet koñfirmet gant hennezh ’ba Gwengamp aze kwa. Ça c’était après la guerre, dans les années... quarante-cinq là, quarante-cinq, cinquante. Après la guerre il y avait... l’évêque de Sant-Brieg là c’était Monseigneur... Monseigneur Serrand. Moi j’avais été confirmé par lui à Gwengamp quoi.
Ha Monseigneur Serrand, eñ a oa un den ha... modern a-walc’h kwa, ha ’na lâret : « Bon eu... me a vez partout, ’ba ar parroujoù bras, an ilizoù bras, Landreger, Lannuon, Loudeag, Gwengamp ha... tout ar pardonioù aze. Met ret e vo din mont da welet eu... ar veleien zo ’ba eu... tammoù parroujoù vihan aze. Ar re-se ’welont ket an eskob nemeur kwa ! » Et Monseigneur Serrand, lui c’était un homme qui était... assez moderne quoi, et il avait dit : « Bon euh... moi je suis partout, dans les grandes paroisses, les grandes églises, Landreger, Lannuon, Loudeag, Gwengamp et... tous les pardons là. Mais il faudra que j’aille voir euh... les prêtres qui sont dans euh... les petites paroisses là. Ceux-là ne voient guère l’évêque quoi ! »
« Ah ! xxx (?) » Eñ o welet ur barrouz, « Lokenvel ». Oh ! Un tamm parrouz vihan aze e-kichen eu... e-kichen Belle-Isle-en-Terre... penaos lâret Belle-Isle-en-Terre en brezhoneg deja ? Benac’h ya ! « E-kichen Benac’h, ret e vo din mont da welet ??? ar barrouz vihan-se ». « Ah ! xxx (?) ». Et il vit une paroisse, « Lokenvel ». « Oh ! Une petite paroisse là à côté euh... à côté de Belle-Isle-en-Terre... » comment dire Belle-Isle-en-Terre en breton déjà ? Belle-Isle-en-Terre oui ! « A côté de Belle-Isle-en-Terre, il faudra que j’aille voir cette petite paroisse ».
Met d’ar c’houlz-se e oa kalz a dud ’ba eu... ’ba Lokenvel c’hoazh. War-dro da tri c’hant pe... pevar c’hant a dud c’hoazh. Goude ar brezel e oa tud ’ba ar c’hampagn hañ ! Kalz menajoù aze kwa ! En deiz-a-hidiv n’eus ket kalz a dud, ma zo tri-ugent pe... dek ha tri-ugent a dud o chom ’ba Lokenvel kwa ! Mais à cette époque-là il y avait encore beaucoup de monde... à Lokenvel. Autour de trois cent ou... quatre cent habitants encore. Après la guerre il y avait du monde dans les campagnes hein ! Il y avait beaucoup de fermes là quoi ! Actuellement il n’y a pas beaucoup d’habitants, s’il y en a soixante ou... soixante-dix qui habitent à Lokenvel quoi !
Hag eñ o vont da Lokenvel gant e... gant e chauffeur kwa ! Hag eñ oc’h arriout en iliz aze. Bet e oa ’ba ar prespitoar gant ar person ha... eñ o vont da... lâret an oferenn da... da iliz Lokenvel kwa ! Eñ oc’h arriout douzh an iliz aze : « Oh ! amañ zo un iliz ha... hag a zo bihan ’vat ! Et il se rendit à Lokenvel avec son... avec son chauffeur quoi ! Et il arriva à l’église là. Il avait été au presbytère avec le curé et... il alla... dire la messe à... à l’église de Lokenvel quoi ! Il arriva de l’église là : « Oh ! Ici il y a une bien petite église :
– Oh, la la ! ya met... eme person Lokenvel, met amañ zo un tamm parrouz vihan. Neuze n’eus ket ur bern monae e-mesk an dud, an dud zo eu... An dud zo paour a-walc’h dre amañ ha neuze... Met an iliz, ma antreit e-barzh, zo... kaer memes tra kar... gwelet a ri labourioù da... Tout ar poutrelle neuze zo skultet ha tout kwa !
–  Ya ’vat ! ya, eme an eskob, ya, kaer eo ’vat, ya, met... met bihan eo memes tra !
– Ya met lâret ’meus dac’h, amañ zo ur barrouz vihan ha n’eus ket kalz monae kwa. »
– Oh, là, là ! Oui mais... dit le curé de Lokenvel, mais ici il y a une toute petite paroisse. Les gens n’ont pas beaucoup d’argent, les gens sont euh... Les gens sont assez pauvres par ici et donc... Mais l’église, si vous entrez dedans, est... belle quand même car... vous voyez les travaux... toutes les poutrelles sont sculptées et tout quoi !- Oui, certes ! oui, dit l’évêque, oui, elle est belle, oui, mais... mais elle est quand même petite !
– Oui mais je vous ai dit, ici il y a une petite paroisse et il n’y a pas beaucoup d’argent quoi. »
Ha ’h a d’an oferenn kwa met an iliz a oa lan memes tra, e oa tud ’ba an antre, tout an tiez... tout an dud ’h ae d’an oferenn d’ar c’houlz-se kwa ! Ar bloavezhioù hanter-kant c’hoazh, kar tout an dud ’h ae d’an oferenn pe dost. Ha pa oa fin an oferenn e oa lâret... graet un tamm prosesion, ha graet un tamm prosesion betek ar groaz ’ba eu... ’ba ar vered aze kwa ! Et il alla à la messe quoi mais l’église était pleine quand même, il y avait des gens dans l’entrée, toutes les maisons... tous les gens allaient à la messe à cette époque-là quoi ! Encore dans les années cinquante quoi, car tous les gens ou presque allaient à la messe. Et quand la messe s’était terminée on avait dit... on avait fait une procession, et fait une petite procession jusqu’à la croix dans euh... dans le cimetière quoi !
Hag an eskob oc’h arriout douzh ar vered : « Oh ya ! met... ar groaz, emezañ, zo vihan ’vat ! » Oh ! e oa un tamm kroaz vihan. « Ya met... lâret ’meus dac’h, amañ zo ur barrouz vihan, n’eus ket kalz monae, n’eus ket voaien d’ober ur groaz eu... pemp pe c’hwec’h metr hein ! » « Ah bon... » Et l’évêque était revenu du cimetière : « Oh oui ! mais... la croix, dit-il, est bien petite ! ». Oh ! c’était une tout petite croix. « Oui mais... je vous ai dit, ici c’est une petite paroisse, il n’y a pas beaucoup d’argent, on ne peut pas faire une croix euh... de cinq ou six mètres hein ! » « Ah bon... »
Ha goude pa oa... fin ar prosesion kwa, i o vont d’ar prespitoar kwa. Ha... preparet eu... un tamm merenn dezhe kwa. Hag... ar chauffeur hag... an eskob o vont kwa, met ’ba ar gegin vihan, un tamm kegin vihan kwa ! ’oa ket nemet un tamm dao... un daol vihan ha peder gadoar en-dro da... en-dro d’an daol aze. Hag un tamm fournez d’ober... an oaled kwa. Et après quand... la procession s’était finie, ils étaient allés au presbytère quoi. Et... on leur avait préparé euh... un petit déjeuner quoi. Et... le chauffeur et... l’évêque allèrent quoi, mais dans la petite cuisine, une toute petite cuisine quoi ! il n’y avait une toute petite tab... une petite table et quatre chaises autour de... autour de la table là. Et un petit fourneau pour faire... l’âtre quoi.
« Amañ eo bihan ho kegin !
– Ya met... lâret ’meus dac’h, tout an traoù zo bihan amañ, n’eus ket ur bern monae hein ! ».
Ha debret o merenn gante kwa. « Ya, me... me zo o vont d’ober un tamm tro da welet eu... ho prespitoar, penaos eo ya... ho kambr ha tout kwa !
– Ah, ya ! met... n’eus ket nemet ur gambr.
– N’eus ket nemet ur gambr ? Penaos, n’eus ket nemet ur gambr ? Met...
– Nann, n’eus ket nemet ur gambr, nann ! »
« Ici votre cuisine est petite !
– Oui mais... je vous ai dit, tout est petit ici, il n’y a pas beaucoup d’argent hein ! ». Et ils avaient pris leur déjeuner quoi. « Oui, moi... moi je vais faire un petit tour pour voir euh... votre presbytère, comment c’est oui... votre chambre et tout quoi !
– Ah, oui ! mais... il n’y a qu’une chambre.
– Il n’y a qu’une chambre ? Comment, il n’y a qu’une chambre ? Mais...
– Oui, il n’y a qu’une chambre, oui ! »
Hag int o welet ar gambr kwa. ’Oa ket nemet ur gwele e-barzh kwa, div gadoar hag ur pres. « Oh ! xxx (?), n’eo ket posupl memes tra ! n’eo ket posupl memes tra ! N’eus ket nemet ur gwele ? Ha penaos... ar vatezh ha te eu... e gouskit ’ba ar memes gwele ?
– Met ya ! Penaos e oa bet graet a-hend-all, n’eus ket nemet ur gwele hein !
– Oh ! eme an eskob, oh ! N’eo ket posupl memes tra...
– Ya, met... pa vezomp ’ba ar memes gwele, met ar c’hi a vez ’ba ar c’hreiz !
– Ar c’hi a vez ’ba ar c’hreiz ? ah, bon !? Ya met, memes tra, emezañ, ur paotr yaouank eveltoc’h-c’hwi, hag ur gaer a blac’h e-kichen dac’h, met penaos e rit pa... arri ideoù drol xxx (?) e-kreiz dac’h...
– Oh, ya ! met pa arri se ganin, a savan, ha neuze ’h an da bediñ deus ar groaz kwa ! Ha pa vez tremenet se din, e deuan da gousket c’hoazh kwa.
– Ya met... ar vatezh neuze ?
– Ah, ya ! Pa arri se ganti, hi ’h a d’ar groaz neuze ivez. Ha neuze pa... pa vez tremenet se dezhi e deu da gousket kwa.
– Ya met... memes tra... memes tra... ya met... ma arri se ganac’h ho-taou war-un-dro neuze ?
– Oh ! Ha neuze eo ar c’hi ’h a ar d’ar groaz ! »
Et ils allèrent voir la chambre quoi. Il n’y avait qu’un lit dedans quoi, deux chaises et une armoire. « Oh ! xxx (?), ce n’est pas possible quand même ! ce n’est pas possible quand même ! Il n’y a qu’un lit ? Et comment... la bonne et toi euh... vous dormez dans le même lit ?
– Mais oui ! Comment ferions-nous autrement, il n’y a qu’un lit hein !
– Oh ! dit l’évêque, oh ! Ce n’est pas possible quand même...
– Oui mais... nous somme dans le même lit, mais le chien est au milieu !
– Le chien est au milieu ? Ah, bon !? Oui mais... quand même, dit-il, un jeune homme comme vous, et une jolie femme à vos côtés, mais comment faites-vous quand... il vous vient de drôles d’idées xxx (?) entre vous deux...
– Oh, oui ! mais quand ça m’arrive, je me lève, et alors je vais prier à la croix quoi ! Et une fois que ça m’est passé, je viens dormir de nouveau quoi.
– Oui mais... la bonne alors ?
– Ah, oui ! Quand ça lui arrive, elle va à la croix aussi. Et alors quand... quand ça lui a passé elle vient dormir quoi.
– Oui mais... quand même... quand même... oui mais... si ça vous arrive à tous les deux en même temps alors ?
– Oh ! Et alors c’est le chien qui va à la croix ! »