En ur / o

La langue bretonne
Tangi
Messages : 1654
Inscription : 13 janvier 2014, 13:15

En ur / o

Message par Tangi »

Ur faotenn zo eviton e levr Meudig embannet gant TES en 2009 :
Spontet e voe ar bugelig paour en ur glevet pezh a lavare e dad.
Ar rannig o a vez gortozet aze, ne vez ket ?
Riwal
Administrateur
Messages : 1151
Inscription : 14 novembre 2013, 11:59

Re: En ur / o

Message par Riwal »

Diwar ar pezh 'teus skrivet e-barzh da bennad "Ar stumm-ambroug" e lavarfen ya.
Paotr Kleder
Messages : 14
Inscription : 07 février 2020, 21:21

Re: En ur / o

Message par Paotr Kleder »

Le participe présent - L‘adjectif verbal - La forme progressive
Remarques générales:
On associe, souvent à tort, “O + VERBE” au participe présent, à la forme
progressive, à l’adjectif verbal tels qu’ils sont définis en français; Cette confusion conduit à des abus de langage qu’il vaut mieux éviter.
Exemple: un homme regardant n’est pas nécessairement un homme qui regarde.
Le féminin français apporte une aide: Une femme regardante.
On notera la différence d’orthographe en français mais qui, malheureusement, ne s’entend pas: Un orateur fatiguant ses auditeurs (Participe présent )
Un travail fatigant (Adjectif verbal)
On pourra donc s’aider du féminin: un travail fatigant - une besogne fatigante Mais: Un orateur fatiguant ses auditeurs - Une oratrice fatiguant ses auditeurs. Quelques fois la différence est assez difficile à saisir:
Un homme parlant anglais - un homme en train de parler anglais
En breton il faudra voir le contexte: An den-ze a oa o kaozeal saozneg. Klask a ran eun den hag a gomz saozneg. (et non pas o komz saozneg!)
L’essai qui suit a été établi, de façon pratique, d’aprés les exemples trouvés soit dans de bons ouvrages, soit prises sur le vif dans la conversation courante.
En résumé, il s’agit de trouver un moyen pour ne pas associer la particule verbale O au verbe en vue d’obtenir de nimporte quelle façon la translittération avec toutes les terminaisons en ANT des verbes français.
1. - L’adjectif verbal
a) Il nous est donné par: La base verbale + UZ
Les exemples suivants nous montreront le processus:
Labouriou skuizuz (Skuiza - skuiz + UZ) - Des travaux fatigants Eun toull flêriuz (Fleria - Fler + iuz) - un trou puant
Eur helou souezuz (Souezi - Souez + UZ)
Komzou flemmuz (Flemma - Flemm + UZ)
Eun dra spontuz
Eun istor skrikjuz
Eun den plijuz
Il est clair que d’autres adjectifs peuvent être employés pour le même usage:
(Plijoud - Plij + UZ)
Exemple: Labouriou skuizuz: Labouriou tenn - Labouriou kaled...
(Sponta - Spont + UZ) (Skrija - Skrij + UZ)
b) Le participe présent est parfois donné par O + certains verbes
Quels sont ces verbes? Ce sont ceux qui expriment des sensations
physiques, des sentiments.....
En voici quelques uns: Gweled - Selled - Poania - Komprenn- Kleved - Selaou -
Lavared - Gouzoud......
Ici il semble qu’en associant O + Verbe il y ait translittération du français en breton: O weled: En voyant - O selled: en regardant...
Il faudra nous rappeler que:
- Cette régle ne vaut que pour ces verbes particuliers
- Qu’il existe une autre façon de contourner cette translittération apparente. Nous la verrons plus loin.
Quelques exemples:
- O weled kement-se e fuloras
- O komprenn ar gudenn e reas buan e zoñj.
- Poan am-eus o kredi ahanoh.
- N’oh-eus ket a vez o lavared geriou groz e-mod-se?
- An oll vretoned a dridas gand levenez o kleved eur helou ken laouen.
- Plijadur o-deus an douristed o weled ar gwiskamañchou kaer, o selled ouz an dañsou breizeg, o kleved ar hanaouennou brezoneg.
- Ken kaer eo ar vro da weled ma ne skuizer ket o selled outi.
- Ar gwez o-deus poan o stourm ouz an aveliou.
- Beh am-eus o kredi.
- Souezet e vezer o houzoud n’eo ket gwir an dra.
- Skoet e vezer o weled eur seurt kastell.
Mais, rappelons qu’on peut toujours utiliser la forme “c lassique qui allie les deux maniéres:
Exemples: Souezet e vezan atao pa dremenan dre an Huelgoad o weled skrivet dirag eur ster “Rivière d’ Argent”
Souezet e vezer pa dreuzer Berven o houzoud n’eo két eur barrez.
2.- La forme Progressive.
J’ai vu un paysan en train de travailler dans un champ - J’ai vu un paysan travaillant dans un champ: Me am-eus gwelet eur houer o labourad en eur park.
On voit de suite la tentation de traduire “ en train de ” par “ travaillant”
La forme progessive est donnée par O + Verbe mais avec les restrictions suivantes:
a) Elle n’est utilisée que quand l’action est (ou était)en cours.
b) Elle ne s’applique pas aux immobiles.
Exemple: Deh am-boa gwelet eur houer o labourad er park. (Il était en train de travailler
quand je l’ai vu)
An den-ze a labour ganin er porz; ( Il n’est pas en train de travailler quand
j’ en fais mention)
- Forme progressive avec le verbe Beza: Quand le sujet est défini on utilise ema ou edo:
- Oh ober petra ema an den-se?
- O skriva eul lizer ema.
- Hennez a vez pep mintin o skriva liziri.
Quand le sujet est indéfini on utilisera EO ou E OA - O labourad er park e oa eur houer- eur houer a oa o labourad er park.
Avec d’autres verbes:
- Ar helenner a wele ar studerien o labourad pa dremene ( pa veze o tremen e trepasou ar skol)
- Klevet am-eus ar bleizi o youhal.
- Sellit outañ o kas e zaout d’ar park.
Aprés le participe passé du verbe être:
- Bet eo bet o lapineta;
- Pa oam bet o kouronka;
Les fautes qu’on peut faire en considérant O + Verbe avec un participe présent sur le modéle français:

Exemple: An hent o tremen dirag va zi a ya da Vrest. (Gallicisme total)
Deux verbes de “mouvement” dond un à la forme progressive pour “un immobile”. La situation, en breton, est physiquement impossible.
An hent a zo dirag va zi a gas da Vrest
Trop souvent on entend ce type de non-sens comme: “ema an aod o tostaad
Il est évident que c’est le bateau qui se rapproche de la côte et non point la côte qui se déplace vers lui!: ema ar vag o tostaad ouz an aod.
L’exemple suivant donnera une image exacte de la réalité: Ne oan két bét paket gand an droug-mor. Ar hontroll e oa. Gelled am-boa zokén selled mad ouz an douar braz keid ha ma pellaem dioutañ.
Ce type d’erreur peut-étre évité comme suit;
“ eun den hag a oar saozneg ( Et non point “ O houzoud)
On notera le “tro-lavar”: unan hag a oar: une source bien informée.
Remarque
sur les verbes de “mouvement employés avec des immobiles”:
On les trouve souvent utilisés MAIS SANS EMPLOI DE LA FORME PROGRESSIVE:
Exemple: Ar wenojenn a ya war he fenn: Le sentier prend une pente brusque.
Mond a ree an hent-se azaleg Menez-Hom, tro beteg Kemper: Cette route allait d’un seul trait jusqu’à Quimper.
Notons cet exemple qui montre “un immobile” “bég he zour” et un “mobile” “ ar bedenn” pour lequel la forme progressive est utilisée.
Iliz Intron-Varia Roskudon a zo eur mellad perlezenn a zav bég he zour d’an neñv, evel eur pedenn o toulla an oabl.
Pourmenadennou dudiuz a heller ober dre ar gwenojennou kamm-digamm a zeu hag a ya a-gleiz hag a-zehou, a zao beteg ar parkeier hag a ziskenn beteg an dour da weled ar bagou o vond hag o tond euz Kemper.
Les immobiles (gwenojennou)ne sont pas utilisés avec un verbe à la forme progressive. Les mobiles le sont.
3 - Essai pratique de définition des “résultatives”
Pour nos besoins propres nous appellerons “ résultatives” deux phrases qui indiquent des actions simultanées et s’appliquant à des verbes qui pourraient avoir une terminaison française en ANT
Exemples: En traversant la riviére à la nage j’ai senti que l’eau était froide.J’aurais
obtenu la même sensation en plongeant ma main dans l’eau.
On prendra la premiére phrase comme ” une résultative indirecte “ un résultat
non recherché.
On prendra la seconde phrase comme “une résultative directe” (Action exercée
en vue d’obtenir un résultat)
Ce que nous appellerons “ résultatives directes” s’exprimeront par: DRE + VERBE
En voici quelques exemples:
- Kelenn dre selled ha kleved.
- Dre labourad start eo deuet a-benn.
- Gouzoud a rit penaoz e tizeñtas Adam hag Eva ouz an Aotrou Doué dre zebri ar frouez difennet outo.
- Hag evel-se dre c’hoari e tastumas ar hemener en e zah.
Les rimadellou nous donnent de bons exemples:
- Dre an amzer ha dre bilbaza
E reer an hent ar gwellañ.
- Klask kistin’vez lezel en o ‘hloz
Dre gemer eun tamm poan.
- Ya! an douar a zo dit: hen labourad a ri.

Evit m’en-do peb den peadra da zebri.
Ha kaoud ouzpenn-ze diskuiz ha faltazi, Da vaga da spered dre lenn, dre veaji.
- Meur a unan a bakas taol ar maro dre veza kredet mond leun c’hwez en dour yen.
- Ho servicherien a lak o foan e-pad o buhez penn-da-benn da vond war wellaad dre rezeo ar Sakramant-mañ.
- Doué e-noa benniget o dimezi dre zigas bugale dezo.
- Ar rodou a deu da domma dre frota.
Une comparaison peut-être trouvée entre “dre” et “ By” en anglais:
- We earn our living by repairing engines - Or bara a hounezom dre adaoza klefuskeriou.
V. Favé nous a fait savoir que nous pouvions aussi utiliser “gand” au lieu de dre: Gand (dre) pignad ouz ar wezenn e paki frouez.
- Teurel a ra neuze eur youhadenn hir ha lammad ‘barz an ifern gand serri e zaoulagad. Dre forz ober brezel war vor e teuas da veza desket braz war e vicher a vartolod.
Ce que nous appelerons résultatives indirectes s’exprimeront par:
en eur + verbe
En voici quelques exemples: Kavet eo bet an dismantrou-se en eur doulla an douar.
(On ne cherchait pas des ruines quand on creusait la terre)
Par contre: Kavet eo bet an arched dre doulla ar bez.
En eur vodernaad re al lidou santel eo brallet karantez ar gristenien evid ar relijion.
(On a atteint un résultat non recherché)
Par contre: Dre bedi e kreñvai da feiz; ( Action volontaire pour atteindre un résultat)
En eur dreuzi ar vro am-eus gwelet e oa strujuz an douar. (résultat indirect)
Par contre: Dre drempa an douarou e lakeer anezo da veza strujusoh.
An iliz-se, koulskoude, pa zeller outi en eur erruoud, ne lavarfed ket e vije ken koz-se En eur vond setu-ni o treuzi parrez Kombrid.
Ar ster a zislonke he dour en eur zigouezoud er mor.
Ne glaskin savetei va buhez dre lavared gevier.
En eur vond war-eün gand ar pont emaon e Plougerne.
Mond a ree dre bep seurt hent en eur gana kantikou brezoneg.
On voit la différence entre les deux phrases:
Lazet e-neus e enebour dre doulla-didoulla anezañ gand e gleze.
Lazet e voe en eur goueza euz a gen uhel.
Glao a oa bét e-pad an noz, hag ar glao-ze a skorne kerkent en eur steki ouz an douar. La traduction de l’exemple en français est donc: En eur dreuzi ar ster war-neuñv am-eus merket e oa yen an dour. Dre zouba va dorn ennañ am-bije merket ar memez tra.
On notera également que “EN EUR” peut être remplacé par E SER dans des expressions comme celle-ci: Deski a raim evel-se d’or selaouerien eur bern traou plijuz e ser gwellaad o brezoneg: Comme celà nous apprendrons à nos auditeurs
beaucoup de choses intéressantes tout en améliorant leur breton.
Note: Dre peut aussi signifier “par le fait de”. On touvera un exemple dans la rimadell:
Eur goz votez bet er vouillenn
Dre gaoud madou, a gav perhenn.(Par le fait d’avoir des biens)
On lira avec profit les pages 189 - 190 - 191 - 192 de “ Yezadur braz ar brezoneg” de F. Kervella sur cette question; ano verb gand ar stumm ober.
Paotr Kleder
Messages : 14
Inscription : 07 février 2020, 21:21

Re: En ur / o

Message par Paotr Kleder »

Pour répondre à Tangy

Oui, on peut utiliser la particule verbale O avec ce type de verbe indiquant des "sensations". Mais il vaudrait mieux dire :

Spontet e voe ar bugel pa glevas ar pez a lavare e dad.
Répondre