L'appartenace

Les articles de grammaire
Paotr Kleder
Messages : 14
Inscription : 07 février 2020, 21:21

L'appartenace

Message par Paotr Kleder »

L’APPARTENANCE
Remarques préliminaires:
1°) L’Appartenance ou possession en français est généralement rendue par le verbe
avoir.
J’ai un chien - J’ai une montre .....
Mais il existe d’autres applications du verbe avoir: J’ai mal à la tête.......
On serait donc tenté d’appliquer la même régle en breton ce qui conduirait directement à la translittération, ce que, précisément, nous cherchons à éviter.
On retiendra donc d’emblée les recommandations suivantes:
a) Le verbe avoir sous sa forme am-eus ne sera utilisé que pour
- la propriété d’ordre général, ou d’ordre indéfini (être propriétaire de quelque chose de façon permanente):
Exemples: eun ti am-eus eun oto am-eus.
- sous forme d’auxiliaire.
Exemples: Debret em-eus eur vi
Me am-eus gwelet Yann hizio.
b) Les autres “cas de possession” se feront avec le verbe BEZA associé à une préposition.
2°) Notes sur le verbe Kaoud employé comme auxiliaire
a) Situation présente: Me am-eus gwelet Yann hizio b) Situation passée : Me am-boa gwelet Yann deh
c) Avec les verbes Staga ha kregi.
Staga ha kregi ont deux significations:
Soit commencer quand ils sont utilisés avec la préposition gand et le verbe être Soit “mordre” dans la majorité des autres cas avec utilisation du verbe kaoud. Soit “attacher”
On retiendra l’exemple suivant:
Staget em-eus ar hi peogwir e-neus kroget er bugel
J’ai attaché le chien car il a mordu l’enfant
Mais quand les verbes “Staga” et “ kregi” sont utilisés dans le sens de commencer alors il faut utiliser le verbe Beza suivi de la préposition gand
Yann a oa kroget / staget / gand e labour
Et pour les autres cas il vaut mieux utiliser la forme:
Ar gentel a stagom ganti da nav eur a bado diou eurvez.
Quelques exemples avec kaoud et staga:
N’eo ket mui eun enezenn eo. An trêz, poulzet gand ar mor hag an avel o-deus staget

anezi ouz Kombrid.
Meur a zant koz euz or bro o-deus staget o ano ouz douar ar vro-mañ.
3) Le verbe Beza accompagné d’une préposition
L’association “propriétaire” - “ chose possédée” sera vue comme suit
a) Beza gand: Voici une forme qui n’exprime pas nécessairement la possession ou la propriété mais qui indique une “appartenance passagére” - “ détachable” ou bien “ d’accompagnement “.
Cette “possession” peut être:
Extérieure: Eun tog a zo ganin war va fenn. Tokou all am-eus er ger: J’ai eun
chapeau sur la tête. J’ai d’autres chapeaux à la maison
Intérieure:
Laez a zo gand ar zaout: Les vaches ont du lait.
Gand ar ruzell ema: Il a la rougeole (On notera la forme de situation) Peleh ema ar boan ganeoh?: Où avez vous mal?
Ar skiant a zo ganeoh: Vous avez raison.
Eun atant a oa ganto (on peut vendre cette possession).
Exemples divers:
Al labourerien douar! Ne vez ganto nemed klemmou ablamour d’ar zehor.
Ne veze ket atao an tu kreñva gand an archerien: Les gendarmes n’avaient pas toujours le dessus.
Notons la tournure: N’on ket mevel ganeoh: Je ne suis pas votre valet ( Au lieu de: “N’on ket ho mevel “ qui est un gallicisme)
b) Beza da: Cette forme exprime principalement “ deux cas de possession” - La chose possédée est eun élément du possesseur:
Daou dour a zo d’an iliz - An iliz a zo daou dour dezi - An iliz, dezi daou dour
( Dire: An iliz he deus daou dour équivaudrait à donner deux clochers supplémentaires à l’église en plus de ceux qu’elle posséde naturellemnt)
ou - Au renforcement de la possession:
Al leor-ze a zo din - Din-me eo al leor-ze
Notons que si la a chose possédée quittait le possesseur, celui-ci deviendrait incomplet et perdrait son nom.
Notons ausi que l’assemblage “possesseur” “ possédé “ peut être constitué de deux éléments qui, bien qu’ appartenant au même ensemble, ont été rapportés l’un à l’autre.
Voici deux exemples:
Iliz Ploueskad a zo dezi eun tour uhel.
Mais à Cleder on dit: Iliz Kleder a zo stag outi eun tour teo. (Effectivement: Le vieux clocher a été rattaché au corps de la nouvelle église suite à un incendie).
An ti-gar a zo stag outañ eul liorzig.
c) Beza e: Beza e s’applique dans le même sens que beza da mais avec des éléments appartenant intérieurement au possesseur:
An ostelari a zo pemp kambr enni.
Al leue a zo 200 lur a bouez ennañ: Le veau pése 200 livres.
En imor vad emaon hirio. ( On notera la forme de situation) Ar batimanchou a oa leun enno a binvidigeziou.
d) Beza war - Beza ouz- dindan: L’élément possédé est sur, contre, ou sous le possesseur:
Ar voger a zo diou dor warni: Le mur a deux portes
Eur pikol fri a oa outañ: Il avait eun nez énorme.
Eur vro vihan eo, n’ eus dindanni nemed 2.700 km karrez.
On notera que cette forme introduit des “ troiou-lavar”
Eun toull a oa outi! (Elle était fiére comme eun paon)

4) La chose possédée est munie d’une qualité. Dans ce cas la structure suivante est adoptée:Sujet + beza+ adjectif qualificatif + adjectif possessif + chose possédée
Les exemples suivants illustreront cette construction:
Yann a zo melen e vleo.
Va zad koz a oa nerzuz e gorf.
Ar re yaouank a zo lemm o daoulagad.
Ar skoliad a oa skañv e zah ne zeske morse e genteliou. Ar stivell a oa sklêr he dour a zo eet da hesk
ou, avec eun participe passé:
An iliz a oa fraillet he mogeriou a zo kouezet en he foull. An ti a zo troet e brenestou war ar ru.
On trouvera des formes dialectales où a zo est remplacé par eo. Il ne faudra pas s’en offusquer.
5) Cas ou le verbe Beza est systématiquement employé Pour l’âge:
Pe oad out?: Quel âge as tu?
Me a zo pemzeg bloaz: J’ai quinze ans
Eur vaouez koz, pemp bloaz ha pevar ugent dezi. Une vieille femme de quatre vingt cinq ans.
Pour le nom: Pe ano out: Quel nom as tu?
Pour la taille: Pe vent out? - Pe zao out?: Quelle taille as tu?
Pour les dimensions: An daol a oa pemp metr a hirder dezi: La table avait cinq métres de long.
On notera que la forme “am-eus” est utilisée dans les dialectes en paralléle avec la forme
beza. Il ne faut pas s’en offusuqer. Mais, en réalité dire: Pe oad p’eus ou Pe aono p’eus sonne un peu comme “J’ai tombé par terre” ou j’ai monté dans l’autobus.... On ne nous en voudra pas si nous choisissons : Je suis tombé ...et Je suis monté.....
6) Cas de situation morale ou physique:
Les formes de situation EMA et EDO sont aussi utilisées avec la préposition correspondante. Les exemples ci-après illustreront ce propos:
Gand an droug-skevent ema - An droug skevent a zo gantañ - Dalhet eo gand an droug skevent - An droug skevent a zo krog ennañ: Il a la tuberculose.
Gand ar vosenn edont en amzer-ze: Ils avaient la peste à cette époque.
En e zoñj edo sevel eun ti nevez: Il avait dans l’idée de construire une maison neuve. N’edo ket e chal gand kement-se: Il n’avait pas d’inquiétude avec çà.
Ema an toaz e go.
Cette forme a subi des altérations:
On peut dire: Sehed am-eus ou gand ar sehed emaon: J’ai soif Riou am-eus ou gand ar riou emaon: J’ai froid
Naon am-eus.....: J’ai faim
mais qu’il convient de respecter la forme correcte pour: J’ai chaud
Me a zo tomm din: J’ai chaud
N’eo ket re domm deoh ?: Vous n’avez pas trop chaud? ( Et non pas N’oh
eus re domm!!!!!! comme on entend parfois...)
Perag eotommditFañch?:PourquoiastuchaudFañch?
7) Comment traduire “ avoir l’air de;..”
Ce type d’expression est rendu par: Seblant / Liou / Tres / a zo war...... Exemples: Liou an dizezper a oa warnañ: Elle avait l’air désespérée.
Seblant an eurusted a oa war ar familh: La famille avait l’air heureuse.

Tres eun den koz a oa warnañ: Il avait l’air d’un vieillard. Liou ar maro a zo war e gig: Il ressemble à un cadavre.
8 ) Une série d’exemples pour illustrer ces observations
- Al lestr a oa dezañ eun ano kaer.
- N’eus bloñs ebed warnañ:
- Eur harr verroh eged eben a zo dezañ
- Bep a loa a zo ganto
- Daoulagad glaz gwenn a zo dezañ - Hennez a zo glaz gwenn e zaoulagad - Fañch a oa gantañ eur zoñj diaouleg en e spered
- Hennez n’eo ket kizidig e stomog
- Setu aze tud hag a zo kreñv ar yalh ganto
- Diou skouarn a zo d’ar pod houarn evid kaoud peg ennañ - An aotrou a zo dorn kaled dezañ
- Korvigell a zo ennañ leun e gorf
- N’eus ket warnañ eur vlevenn gristen
- C’hwez an diaoul a zo ganti
- An diegi a zo warnoh ?
- Eur gouent gand eul liorz braz stag outañ mogeriou uhel en-dro-dezañ - D’an oad a zo ganeoh ez eus atao eur vouzelenn houllo.
- Mall eo ganin en em gavoud.
- Konan a oa prim ar gwad ennañ
- Ar hastell a zo teo e vogeriou
- An tiez a oa c’hoaz goulou war elum enno;
- C’hwez devet a oa gand ar yod
- E dad a oa e ano Stanilaz
- Attila a gavas war e hent ker Kologn, mogeriou uhel dezi ha kalz tud enni.
- Lorh a zo ennañ
- Ar haz a zo fall da logota;
- Arvaruz eo barn eur frouezenn diwar he liou pe diwar ar bluskenn a zo warni. - Ema an tan em gourlanchenn.
- Ouzpenn e vertuziou all e oa gantañ ar galloud da barea.
- Ar voger a zo eun nor warni e penn an tu dehou.
- Gwadeloupa a zo diou enezenn oh ober anezi.
- Ne ouien ket e oa ennon kement a nerz.
- Eur vuhez a bedenn a zo ganto.
Une devinette pour finir:
Ma am-eus eur moutig brao Na gar an noz nag ar glao Kemend a sked a zo dezañ Ma ne hellan ket selled outañ
Piou eo? - An heol eo!
Répondre