Kas a reomp al lenner etrezek pennad al lec'hienn Arbres evit ur studiadenn ledanoc'h.
Stummet e vez an derez-uhelañ en ur lakaat an dibenn -añ d'an anv-gwan :
Ne oaran ket deus an daou-mañ pehini eo an hini fentusañ. (Je ne sais pas lequel des deux est le plus amusant [ridicule].)
Ne oaran ket deus an daou-mañ pehini eo an hini fentusañ.
[waʁã kət tøz ən 'dɔw mã 'pini he̞ ən 'ni fɛn'tusã]
Je ne sais pas lequel des deux est le plus amusant [ridicule].
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
Evel gant an derez-uheloc'h ec'h a kensonenn diwezhañ an anv-gwan war galetaat ordinal :
kozh kos ➜ koshañ kosã
an hini koshañ eo an hini a oan
[n:i 'kosɑ̃ hɛ n:i wɑ̃n]
c'était le plus vieux que j'étais
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
kapabl kapap ➜ kapaplañ kapapã
an hini kapapañ
[ni ka'pɑpɑ̃]
le plus fort, le plus costaud
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
febl fêp ➜ feplañ fêpã
▶ ya, ar bevarvet on deus ar vandenn, ha me a oa an hini feblañ
[ja bɛ'wɑrvɛd ɔ̃ de 'vɑ̃ndən a me wa n:i 'fɛpɑ̃]
oui, j'étais le quatrième de la bande, et moi j'étais le plus faible
Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)
prim prum ➜ primañ prummã
ar primañ ma 'meus gallet
['prymɑ̃ mɑ møz 'gɑlət]
le plus vite que j'ai pû
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
Evel-henn e lâr Favereau (1998, p. 89) : « les mêmes remarques s'appliquent concernant L, N, R : uhellañ, finnañ, kaerrañ (mais on écrit uhelañ, finañ, kaerañ… en « peurunvan ») » :
ker kér ➜ kerañ kérrã
!!!
(dastumet gant Tangi)
uhel uel ➜ uhelañ uèllã
▶ an eil poent uhelañ zo 'ba 'n Bear eo aze
[nɛʎ pwɛn y’ɛlɑ̃ zo ban ’bear hɛ ’ɑhɛ]
le deuxième point le plus haut de Bear, c'est là
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
bihan bien ➜ bihannañ biãnnã
an hini bihanañ oa ivez
[ni: bi’ɑ̃nɑ̃ wa iə]
c'était le plus petit aussi
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
Anvioù-gwan zo o dez ur gensonenn vut er fin hag a chom mut en derez-uhelañ, evel en derez-uheloc'h :
nevez néwé ➜ nevesañ néwéã
an nevezañ
[ne’weɑ̃]
le plus récent
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
skañv skã ➜ skañvañ skãã
▶ tap an hini skañvañ
[tɑp ni: 'skɑ̃ɑ̃]
prends le plus léger
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
Stummioù direizh an derez-uhelañ a glot gant reoù an derez-uheloc'h :
mat ➜ gwelloc'h / gwell ➜ gwellañ
kalz ➜ muioc'h ➜ muiañ
fall ➜ gwashoc'h ➜ gwashañ
N'hon eus ket nemet ur skwer evel-se e tout hom c'horpus :
muiañ skañv (les plus légères)
▶ Traoù skañv, muiañ skañv d'ober evite quoi. Ya, ne oa ket a voaien da lakat anezhe da... da dougen sac'hadoù traoù ha traoù evel se, se ne oa ket a voaien d'ober ma vije, ma vije ur c'hant e-barzh, quoi. Cinquante kilos. Se a vije start dezhe quoi.
Trèw skañ, muañ skañ d’or witè quoi. Ya, oa ke vwoien de lake nè de... de dougen sahado trèw a trèw vesé. Sé oa ke vwoien d’or, ma vijé, ma vijé er han bars quoi. Cinquante kilos. Zé vijé start tè quoi.
Des choses légères, plus légères à faire. Oui, on ne pouvait pas les mettre à... à porter des sacs de choses et tout, ça on ne pouvait pas, si les sacs pesaient cinquante kilos. Ça c'était difficile pour sûr.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)
Ar skwer-mañ zo da geñveriñ gant skañvañ bet meneget a-raok. Deus gwelet n'eo ket techet hom brezhoneg d'implijet frammoù a-sort-se gant muiañ dirak an anv-gwan. Jouitteau, da heul akademiezh ar brezhoneg en 1922, a lâr eo « techet brezhoneg Treger d'ober gant perifrazennoù gant muiañ. »
A-hend-all n'hon eus ket skwer ebet deus derez-uhelañ an anv-gwan-verb, na skwer ebet gant muiañ a-raok pe goude an anv-gwan-verb.
Kalz aliesoc'h evit an derez-uheloc'h e vez kavet an derez-uhelañ a-raok d'an anv. Darn anezhe a vez kavet stank er plas-se : gwellañ, kentañ, diwezhañ, muiañ…
fallañ toull zo (le pire trou qui soit)
fallañ toull zo
['vɑlɑ̃ tul zo]
le pire trou qui soit
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
koshañ hini 'meus soñj diouti eo ma mamm-gozh (la personne la plus ancienne dont je me souvienne est ma grand-mère)
▶ koshañ hini 'meus soñj diouti eo ma mamm-gozh
['ko:zɑ̃ 'hini møz ʒɔ̃:ʒ djɔ̃ti hɛ mə vɑ̃m'go:s]
la personne la plus ancienne dont je me souvienne est ma grand-mère
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
brasañ devezh 'tije e renkez sevel en noz c'hoazh (la plus grande journée que tu avais tu devais encore te lever la nuit)
▶ hag alies-a-wech, brasañ devezh 'tije e renkez sevel en noz c'hoazh en-dro d'ul loen bennak
[ag al’i:əz weʃ ’bɹɑsɑ̃ ’dewəs tije ’ɹɛ̃ŋke̞z ’ze:vəl nɔ̃:s hwɑs ndɾo də lwe̞:n bə’nɑ:k kwa]
et souvent, la plus grande journée que tu avais tu devais encore te lever la nuit pour t'occuper d'un animal
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
serjant, divalavañ hini zo prest a-walc'h (le sergent, c'est presque [le grade] le plus minable)
▶ serjant, divalavañ hini zo prest a-walc'h
['sɛɹʒɑ̃n divaˈlo:ɑ̃ 'hi:ni zo pɹe̞st ə'wɑx]
le sergent, c'est presque [le grade] le plus minable
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
eñ 'h eo da gwellañ plas emezañ (ça c'est ta meilleure place disait-il)
▶ eñ 'h eo da gwellañ plas emezañ, bezañ en plein air o labourat
[he̞̞: hɛ də ’gwɛlɑ̃ plɑs meɑ̃ ’beɑ̃ plɛ’nɛr la’bu:rat]
ça c'est ta meilleure place disait-il, être à travailler en plein air
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)
kentañ tra a ran deus beure eo lakaat ar radio (la première chose que je fais le matin c'est mettre la radio)
kentañ tra a ran deus ar beure eo lakat ar radio
[’kentɑ̃ trɑ: rɑ̃ døz ’bœ:re e ’lɑkə ’radjo]
la première chose que je fais le matin c'est mettre la radio
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
Ar skwer diwezhañ-mañ n'en deus kemmadur ebet e penn kentañ ar ger. E-se e vezont implijet hep ger-mell ebet.
Evel en derez-uheloc'h e c'hall adverboù zo stummañ an derez-uhelañ. Adverboù spas pe amzer evel :
e-krec'h ➜ krec'hoc'h kwéhoc'h ➜ krec'hañ kwéhã
war ar varrenn krec'hañ-tout (sur la barre la plus haute)
▶ oh la la, betek krec'h aze emañ, war ar varrenn krec'hañ-tout, uhelañ-tout, ma gouezhje war lein e gein aze hañ
[o la la ’bekə kweh ’ɑhe mɑ̃ war ’vɑrən ˌkwehɑ̃’tut ˌyɛlɑ̃’tut ma ’gweʃe war lɛɲ i gɛɲ ’ɑhe ɑ̃]
oh là là, il est jusqu'en haut là, sur la barre la plus haute, la plus élevée, s'il tombait sur son dos là hein
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
Evel-henn e lâr Jouitteau : « l'adjectif superlatif peut être substantivé. Il apparait précédé alors d'un déterminant. Ce déterminant peut être un article. »
Kement-mañ zo gwir. E lodenn vrasañ ar skwerioù hon eus klevet e vez santet ar ger-mell. Souezhusat tra, ar ger-mell an an hini e vez implijet bep tro, gant un 'n peget deus an derez-uhelañ :
ar muiañ ➜ an muiañ nmuã
▶ 'ma kavet e oa Geffroy a oa ar muiañ
[ma kɑ:d wa ʒefrwa wa ’nmyɑ̃]
j'avais trouvé que c'était Geffroy qu'il y avait le plus [nom le plus porté]
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
ar c'hoshañ ➜ an koshañ nkosã
▶ ma c'hoar a oa ar c'hoshañ
[mə hwɑ:r wa 'nkosɑ̃]
ma sœur était la plus vieille
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
ar gwashañ ➜ an gwashañ ngwasã
se an hini eo ar gwashañ d'e oad
[ze n:i ɛ 'ngwɑ:sɑ̃ di nwɑ:t]
c'est ça le pire à son âge
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
se an hini eo ar gwashañ
[ze n:i hɛ 'ngwɑsɑ̃]
c'est ça le pire
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
▶ kalz a draoù mat zo graet met an hini fall zo deut da-heul, se an hini eo ar gwashañ
[kalz drɛw vɑ:t so gwɛt mɛ n:i vɑl zo dœt tə hœ:l ze n:i ɛ ’ngwɑsɑ̃]
il y a eu beaucoup de bonnes choses [de choses positives] mais le négatif a suivi, c'est ça le pire [évolution de la société]
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
ar bravañ ➜ an bravañ nbravañ
▶ koulskoude aze an hini eo ar bravañ
[kus'ku:de 'ɑhɛ n:i ɛ 'nbrɑwɑ̃]
pourtant c'est là que c'est le plus beau
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
hennezh eo ar bravañ
[hẽ:z ɛ 'nbrɑwɑ̃]
c'est ça le plus agréable [comme séjour de vacance]
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
ar gwellañ ➜ an gwellañ ngwèllã
hennezh eo ar gwellañ
[hẽ:z ɛ 'ngwɛlɑ̃]
c'est ça l'idéal
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
eñ a vez ar gwellañ
[ẽ: ve 'ngwɛlɑ̃]
c'est ça le meilleur
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)
ar pellañ ➜ an pellañ npèllã
▶ plouz kerc'h, ne oa ket ezhomm nemet se, eñ a bade ar pellañ, hag a-blasoù peogwir ne veze ket plouz partout e veze graet gant baelan
[plus'kɛrh wa kəd e:m mɛ se hẽ̞: 'bɑ:dɛ 'npɛlɑ̃ a 'blaso py'gy:r viʒe kə plus par'tut viʒe gwɛ gɑ̃n 'bɛ:lən]
de la paille d'avoine [toits de chaume], il n'y avait besoin que de ça, elle durait le plus longtemps, et par endroit, pusiqu'il n'y avait pas de paille on faisait avec du genêt
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
Hervez Jouitteau, « les propositions enchâssées qui modifient un superlatif sont introduites par le complémenteur ma », evel er skwer da heul, hag ivez 'ba un toullad frammoù meneget el lodenn 7 :
ar pellañ ma ec'h eomp eo betek euh... (le plus loin que nous allons c'est jusqu'à euh...)
▶ ar pellañ ma ec'h eomp eo betek euh...
['pɛlɑ̃ mɑ hɑ̃m hɛ 'bekəd ə]
le plus loin que nous allons c'est jusqu'à euh...
Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)
Ne vez ket geuilhet ar reol ordin avat, evel er skwer da heul, gant ar memes paotr :
soixante centimètres an hirañ e vez (soixante centimètres au maximum [litt. le plus long qu'elle soit])
▶ ar vipère evel e vez lâret diouti, amañ n'eo ket... soixante centimètres an hirañ e vez, met hoñ zo dañjerus, hoñ a bik
[vi’pɛɹ wɛl ve lɑ:t tɔ̃ti nɛ:ɹ ’ɑ̃mɑ̃ ne̞ kə swa’sɑ̃n sɑ̃timɛt ’hiɹɑ̃ ve mɛ hɔ̃: zo dɑ̃’ʒy:ɹys hɔ̃: bic]
la vipère comme on l'appelle, ici elle n'est pas... soixante centimètres au maximum [litt. le plus long qu'elle soit], mais elle est dangereuse, elle pique
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
Implijet e vez an derez-uhelañ e mat a framm :
bravañ ma 'h eo din (le plus heureux que je sois)
▶ bremañ ar bravañ ma 'h eo din 'h eo... 'h eo amañ
['bœmɑ̃ 'bɾɑwɑ̃ ma hɛ dĩ hɛ hɛ 'ɑ̃mɑ̃]
maintenant le plus heureux que je suis c'est... c'est ici
Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)
▶ bremañ bravañ ma 'h eo din amañ
['bœmɑ̃ 'bɾɑwɑ̃ mɑ hɛ dĩ 'ɑ̃mɑ̃]
maintenant qu'est-ce que je suis bien ici
Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi)
an nebeutañ ar gwellañ (le moins possible)
an nebeutañ ar gwellañ
[nə'bœtɑ̃ 'ngwɛlɑ̃]
le moins possible
Jañ ar Wern, 1934, Sant Laorañs (dastumet gant Tangi)
▶ an nebeutañ eo ar gwellañ emezañ
[nœ'bœtɑ̃ hɛ 'ngwɛlɑ̃ meɑ̃]
le moins possible dit-il
Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi)
ar primañ ma c'hall (le plus vite possible)
ar primañ ma 'meus gallet
['prymɑ̃ mɑ møz 'gɑlət]
le plus vite que j'ai pû
Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)
ar primañ ma c'hallont
['prymã ma 'halɛɲ]
le plus vite, rapidement possible
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)
▶ skeiñ muiañ ma c'hall
[skɛ̃j 'myɑ̃ ma hɑl]
frapper le plus possible
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)
ar pellañ ma eo kap (le plus loin possible)
▶ a-wechoù e cheñchont plas ivez, ar pellañ ma int kap, pa santont an dañjer, goût a reont ivez
['we:ʒo 'ʃɛ̃ʃɛɲ plɑs ie 'npɛlɑ̃ ma hiɲ kɑp pe 'zɑ̃tɔ̃ɲ 'dɑ̃:ʒəɹ gu:d ə ɹɛɲ ie]
parfois ils changent de place aussi [crabes], le plus loin qu'ils peuvent, quand ils sentent le danger, ils savent aussi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
ar pep gwellañ (le meilleur)
▶ ezhomm da gaout tout, ar pep gwellañ kwa
[e:m də gɑ:t tut pob 'gwɛlɑ̃ kwa]
ayant besoin de tout avoir, le meilleur quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)
ar pep grosañ zo graet
[pop 'grosɑ̃ zo gɛt]
le plus gros est fait
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
Tangi YEKEL, c'hwevrer 2017