Ar raganvioù amresisaat eil (l'un), egile (l'autre, m.), eben (l'autre, f.), ar re all (les autres) met ivez unan all (un autre) hag an all (l'autre) a vez oc'h ober frammoù kenemober kevatal gant l'un... l'autre en galleg.
• renadenn dra eeun
En degouezhioù-se eo an eil ar rener hag egile ar renadenn dra :
n'ey ket an eil da groaziañ egile kazi
▶ n'ey ket an eil da groaziañ egile kazi, hag e-se eo fentus a-walc'h kwa
[nɛj kə nɛʎl də 'gʁwɑ:ʒɑ̃ e'gi:le 'kɑ:he a se e̞ 'fɛntyz ə'wɑh kwa]
l'un n'ira pas croiser l'autre presque, et par conséquent c'est assez bizarre quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
abalamour d'an eil esa bourdañ egile
▶ hag e raent moaien da... d'iñvañtiñ un dra bennaket abalamour d'an eil esa bourdañ egile evel e vez lâret
[a ɹɛɲ ’mojən də di’vɑ̃ntĩ ndɾɑ bə’nɑkət bɑm tə nɛʎ ’hɛsa ’buɹdɑ̃ e’gi:le wɛl ve lɑ:t]
et ils trouvaient le moyen de... d'inventer quelque chose afin que l'un essaye de tromper l'autre comme on dit
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an eil a vez o tebriñ egile koura
▶ an eil a vez o tebriñ egile koura
[ən ɛʎ ve 'ti:bĩ e'gi:le 'ku:ɹa]
l'un mange l'autre quoi [chaîne alimentaire]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an eil o tebriñ egile kwa
▶ an eil o tebriñ egile kwa
[nɛʎ 'ti:bĩ e'gi:le kwa]
l'un mange l'autre quoi [chaîne alimentaire]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Reiñ a ra Jules Gros skwerioù interesant a-fed ereadurezh (TDBP3, 1984, p.214) :
#an eil o pilat egile
#an eil a sikouro egile
#ne wele ket an eil bag eben (un bateau ne voyait pas l'autre)
#pa vez teir mouezh o troc'hañ an eil eben
#red eo d'an eil paour sikour egile
Ar skwerioù serret ganimp en em dishañval un tamm. Kentoc'h evit frammoù kenemober en an eil... egile e vo techet hom brezhoneg d'implijet stumm-emober ar verb en en em. E-se e klevomp kalz muioc'h en em sikour, en em bilat, en em welet, en em debriñ, en em lazhañ ha kement zo, en un doare kenemober :
en em sikour a raemp han-se
▶ en em sikour a raemp han-se
[nɔ̃n 'ʒikur rɛm ɑ̃'se]
étant donné que nous nous entraidions
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
en em sikour a veze graet
en em sikour a veze graet
[nɔ̃n 'zicur viʒe gwɛt]
on s'entraidait
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
n'en em welont ket kement
▶ 1. n'en em welont ket ken 2. n'en em veskont ket ken 1. meskañ ? 2. ya, en em veskañ, en em... n'en em glevont ket ken, ne se fréquentent pas, an daou vreur n'en em glevont ket ken
1. [nõn we̞:lɔ̃ɲ kə ken] 2. [nõn ves’kɛɲ cə ken] 1. [’meskɑ̃] 2. [ja nɔ̃n ’veskɑ̃ - nɔ̃n - nɔ̃n glɛ’wɛɲ cət - nə sə fʁekɑ̃t pa - ’ndo̞w vʁœ:ʁ nɔ̃n glɛ’wɛɲ cət ken]
1. ils ne se fréquentent plus 2. ils ne se fréquentent plus 1. se fréquenter ? 2. oui, se fréquenter, se... ils ne s'entendent plus, « ne se fréquentent pas », les deux frères ne s'entendent plus
1. Selina Jagin, 1920, Bear
2. Ifig Bihan, 1915, Bear
(dastumet gant Tangi 00/0000)
Bremañ n'en em wel ket an dud pell
▶ Bremañ n'en em wel ket an dud pell pa n'en em anavezont ket hañ. Peogwir... oh, e welez tud o tremen e-barzh an hent met ne oarez ket piv int ha... feiz, n'ez ket da gaozeal gante na mann ebet quoi. Ma'c'h eont d'an oferenn pe un dra bennak, fidedoulle, e deuont ha ec'h eont, an nen a ra memes tra ha mat.
e deuont ha ec'h eont ['dɛŋ a hɛŋ]
Maintenant, les gens ne se voient pas longtemps quand ils ne se connaissent pas. Parce que... Oh, tu vois des gens passer sur la route mais tu ne sais pas qui c'est et... ma foi, tu ne vas pas parler avec eux ni rien. S'ils vont à la messe ou quelque chose, nom d'un chien, ils vont et viennent, on fait pareil et c'est tout.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
'ba ar mor aze emaint oc'h en em debriñ etre pesked
▶ 'ba ar mor aze emaint oc'h en em debriñ etre pesked
[bah mo:r 'ɑe mɛɲ nɔ̃n 'di:bĩ tre 'peskəd ɑ̃]
dans la mer là ils se mangent entre eux les poissons
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
bremañ en em lazhont
▶ tammoù bec'h a veze a-wezhioù, bec'h... ne veze ket kann gant da dud, ne oant ket ken garz evel int bremañ, bremañ en em lazhont
['tɑ̃mo beh viʒe 'we:ʒo beh viʒe kə kɑ̃n gɑ̃n də dyd wɑ̃ɲ kə ken gɑrz wɛl iɲ 'bomɑ̃ 'bomɑ̃ nɔ̃n 'lɑhɛɲ]
il y avait de petites rivalités parfois, rivalité... il n'y avait pas de bagarre avec tes gens [proches], ils n'étaient pas aussi débiles qu'ils le sont aujourd'hui, aujourd'hui ils s'entretuent
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
• stagelloù
Barrek eo ar stagelloù na, pe, hag da vezañ implijet evit sevel frammoù kenemober. Sell aze ar renabl roet gant Jul Gros (idem, p.214) :
#an eil hag egile / an eil hag eben
#an eil pe egile (pe eben)
#nag an eil nag egile (nag eben)
Souezhus a-walc'h eo, n'hon eus skwerioù nemet gant ar stagell ha :
a-wechoù e vo an eil hag egile o labourat
▶ a-wechoù e vo an eil hag egile o labourat, an hini bihan 'ba ar gêr e-unan
['we:ʒo bɔ̃ vo nɛʎ a e'gi:le la'bu:ʁəd 'ni:ni 'bi:ən bah ge̞:ʁ i'yn]
parfois tu auras l'un et l'autre en train de travailler, le petit tout seul à la maison
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ret eo kaout kouzant an eil hag egile kwa
▶ ret eo kaout kouzant an eil hag egile kwa
[ɹɛd e̞ kɑ:t ’ku:zɑ̃t nɛʎ ag e’gi:le kwa]
il faut avoir le consentement de l'un et l'autre quoi [pour reconnaître un enfant]
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
kement an eil hag egile
kement an eil hag egile
['kemən nɛʎ a e'gi:le]
aussi grand l'un que l'autre
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Dont a refomp diwezhatoc'h war ar poent-se.
• araogennoù
Kavet a ra dimp eo barrek ar frammoù kenemober an eil... egile da vezañ implijet gant an holl araogennoù.
araogenn da :
an eil jenerasion d'eben
an eil jenerasion d'eben
nèy jénération di bèn
[nɛj ʒeneʁasiõ di bɛn]
d'une génération à l'autre
Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien 00/0000)
Mont d'an eil ti d'egile.
Mont d'an eil ti d'egile.
Mon-n de nèy ti dégilé.
[mõn də nɛj ti degile]
aller de maison en maison
Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien 00/0000)
deus an eil parrouz d'eben
ar memes tud zo evel-se oc'h ober... deus an eil parrouz d'eben
['mɔ̃məs tyt so və'se ho:r døz nɛʎ 'pɑruz di'be:n]
les mêmes personnes font comme ça... d'une commune à l'autre [lutteurs]
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
me anaveze tout ma c'hatechist deus an eil penn d'egile
me anaveze tout ma c'hatechist deus an eil penn d'egile
[me ãn'veɛ tut mə gatə’ʃis døz nɛj pɛn de'gi:le]
je connaissais mon catéchisme, d'un bout à l'autre, du début à la fin, entièrement
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn a-raok :
an eil a-raok eben
an eil a-raok eben
nèy rok i bèn
[nɛj ʁok i bɛn]
l'une devant l'autre
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Julien 00/0000)
araogenn e-barzh :
tamponniñ kwa, an eil o skeiñ 'ba eben
▶ tamponniñ kwa, an eil o skeiñ 'ba eben
[tɑ̃m'pɔ̃nĩ kwa nɛʎ 'skɛĩ ba i'be:n]
se tamponner kwa, l'une percutant l'autre
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn war :
d'ober lakat an eil war eben da...
▶ ha goude e vezent soufret kwa, se... 'da ket tapet an tu da... d'ober lakat an eil war eben da... hag e vezent soufret da dennañ ar mel er-maez kwa, e veze lazhet ar gwenan
[a 'gu:de viʒɛɲ 'zufrət kwa ze da kə 'tɑpə nty: də 'do:bər 'lɑkə nɛʎ war ni'be:n də a viʒɛɲ 'zufrət də 'dɛnɑ̃ me:l me̞:s kwa viʒe 'lɑhə 'gwe:nən]
et après on les soufrait quoi, ça... ils n'avaient pas trouvé le moyen de... de faire mettre l'une sur l'autre pour... et elles étaient soufrées pour tirer le miel à l'extérieur quoi, on tuait les abeilles
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn gant :
ne vezont ket jentil an eil gant eben
▶ ne vezont ket jentil an eil gant eben
[vɛɲ cə 'ʒɛntil nɛʎ gɑ̃n i'be:n]
elles ne sont pas gentilles l'une avec l'autre
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn deus :
keit-se an eil deus egile
▶ keit-se an eil deus egile
[kɛjse nɛʎ dəz e'gi:le]
à cette distance-là l'un de l'autre
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn war-lerc'h :
an eil war-lerc'h egile aze
▶ Ha ar re-se a oa graet ur wenodenn, ur wenodenn e-barzh ar c'hreiz, ha neuze e dremenemp eno tout neuze, an eil war-lerc'h egile aze, e-barzh ar wenodenn, da dreuziñ ar c'hoad
[a ʁeze wa 'gwɛt ə wɪ'noːʒən – ə wɪ'noːʒən bah 'hʁɛjs – a nœhe dʁe'menɛn 'eːno tut nœhe – 'nɛjl waʁ'le̞h e'giːle ahe bah wɪ'noːʒən də 'dʁøːʒi 'hwat]
Et un sentier y avait été fait [dans ces bois], un sentier au milieu, et alors nous y passions tous l'un après l'autre, dans le sentier, pour traverser le bois.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
araogenn a-drek :
tri aze, an eil a-drek egile
▶ tri aze, an eil a-drek egile
[tɾi 'ɑ:he nɛʎ dɾeg e'gi:le]
trois là, l'un derrière l'autre
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn e-kichen :
an eil tal-kichen eben hañ
▶ start e vezont hañ, an eil tal-kichen eben hañ
[stɑrd vɛɲ ɑ̃ nɛʎ tal'kiʃən i'be:n ɑ̃]
elles sont serrées hein, l'une à côté de l'autre [poules]
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn e-plas da :
n'emañ ket ar geriennoù an eil e-plas d'egile
▶ n'emañ ket ar geriennoù an eil e-plas d'egile evel e vez lâret, ezhomm da cheñch penn d'ar vazh
[mɑ̃ kə gi'ɾjeno nɛʎ plɑs te'gi:le wɛl ve lɑ:t e:m ʃɛ̃ʃ pɛn də vɑ:s]
les mots ne sont pas les uns à la place des autres [en breton et en français] comme on dit, il faut inverser
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn evel :
an eil bloaz ne vez ket evel egile hañ
an eil bloaz ne vez ket evel egile hañ
[nɛʎ blɑ: ve kə wɛl e'gi:le ɑ̃]
la deuxième année n'est pas comme l'autre
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn enep da :
ne veze ket an eil enep d'egile kwa
pep parrouz a rae e bardon hag... ne veze ket an eil enep d'egile kwa
[pop 'pɑ:ruz rɛ i 'bɑrdɔ̃n ag viʒe kə nɛʎ 'ẽnəp te'gi:le kwa]
chaque commune faisait son pardon et... elles n'étaient pas les unes contre les autres quoi
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
araogenn da heul :
pa vezer daou 'h a an eil da heul egile
pa vezer daou 'h a an eil da-heul egile
[pe vɛ:r dow ha nɛj da hœl e’gi:le]
quand on est deux l'un suit l'autre [il y a émulation pour manger]
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
• liester
N'hon eus skwer ebet deus an eil re en hom c'horpus. Gant Jul Gros n'eus ket ivez, ha resisaat a ra just a-walc'h e c'hall ar framm an eil egile bezañ unan pe liester « an eil egile, l'un l'autre, les uns les autres » evel « an eil eben, l'une l'autre, les unes les autres » (idem, p.214).
Er skwer dindan eo ar framm an eil re an hini a vez gortozet er standard. Koulskoude eo ar stummioù eil hag eilvet war-lerc'h a vez implijet evit komz deus les deuxièmes, les coureurs du deuxième groupe :
tremen ur vunutenn emañ... emañ... emañ an eil deus ar reoù gentañ, tremen ur vunutenn emañ an eilvet deus ar reoù gentañ
▶ tremen ur vunutenn emañ... emañ... emañ an eil deus ar reoù gentañ, tremen ur vunutenn emañ an eilvet deus ar reoù gentañ
[’tʁemɛn vy’nytən mɑ̃ mɑ̃ mɑ̃ nɛj dəz ʁew ’gentɑ̃ ’tʁemɛn vy’nytən mɑ̃ ’nɛjət təz ʁew ’gentɑ̃]
les deuxièmes sont... sont...sont à plus d'une minute des premiers, les deuxièmes sont à plus d'une minute des premiers
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
E-se, da welet, n'eus ket deus ar framm an eil re... ar re all ken en tregerieg ur pennad brav zo dija (daoust hag-eñ zo bet dioutañ c'hoazh ?). En e blas e implij Tregeriz ar framm an eil...egile/eben gant talvoudegezh ul liester les uns les autres :
n'emañ ket ar geriennoù an eil e-plas d'egile
▶ n'emañ ket ar geriennoù an eil e-plas d'egile evel e vez lâret, ezhomm da cheñch penn d'ar vazh
[mɑ̃ kə gi'ɾjeno nɛʎ plɑs te'gi:le wɛl ve lɑ:t e:m ʃɛ̃ʃ pɛn də vɑ:s]
les mots ne sont pas les uns à la place des autres [en breton et en français] comme on dit, il faut inverser
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
pep parrouz a rae e bardon hag... ne veze ket an eil enep d'egile kwa
pep parrouz a rae e bardon hag... ne veze ket an eil enep d'egile kwa
[pop 'pɑ:ruz rɛ i 'bɑrdɔ̃n ag viʒe kə nɛʎ 'ẽnəp te'gi:le kwa]
chaque commune faisait son pardon et... elles n'étaient pas les unes contre les autres quoi
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
n'a ket an eil ti un all ken
n'a ket an eil ti un all ken
[na kəd ən ɛjl ti nal ken]
on ne va plus les uns chez les autres
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an eil a rae aon d'egile
an eil a rae aon d'egile
[nɛʎ rɛ 'owən de'gi:le]
on se faisait peur les uns les autres
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ni a oa kousket gant an eil e-kichen egile
▶ ni a oa kousket... an eil e-kichen egile war... c'était... war ar plenkenn e oa kwa, fasil eo... aze e oa bet tamm bihan machinoù gant plouz... a-raok, met 'oa ket ken mann ebet te !
[nim wa ’kuskət - nɛʎ ’kiʃən e’gi:le waɹ - setɛ - waɹ ’plɛŋkən wa kwa ’vɑsil e̞ - ’ahɛ wa bet tɑ̃m ’bi:ən ma’ʃi:no gɑ̃n plu:z - ɹo̞:g mɛ wa kə ken ’mɑ̃nbet te]
c'est obligé... là il y avait quelques trucs avec de la paille... avant, mais il ne restait plus rien pardi !
Jañ ar Bihan, 1918, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
• unan all pe an all ?
Ar frammoù an eil... unan all/anall a gavomp en hom c'horpus ne seblantont ket bezañ anavezet ha studiet nemeur. Kervella ne gomza ket dioute en e Yezhadur bras ar brezhoneg (1995). E geriadur en linenn Frañsiz Favereau ne weler ket nemet ur skwer, evit ar ger eil :
#an eil ba'n all (l'un dans l'autre)
Merket eo e teu deus Reter Breizh-Izel.
Etretout hon eus dastumet 15 framm dioutañ (evit war-dro 75 en an eil... egile/eben). E 13 dioute e klever nal [nɑl] evit eil lodenn ar framm. En div frazenn diwezhañ avat eo un' all [y'nɑl] an hini a vez distaget :
d'an eil pe d'unan all ec'h ae (elle allait à l'un ou à l'autre)
d'an eil pe d'unan all ec'h ae
[də nɛʎ pe dyn al hɛ]
elle allait à l'un ou à l'autre
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
e-kerzh goañv 'h ae an eil ti unan all evel-se (pendant l'hiver on allait d'une maison à l'autre)
!!!
(dastumet gant Tangi 00/0000)
Diwar an distagadur-se [y'nɑl] e tiduzomp eo unan all ar stumm implijet en div-frazenn-se, ha koulskoude n'eo ket anat-kaer a-fed ster.
Evit an 13 frazenn all zo peadra d'en em c'houlenn hag-eñ eo ar stumm unan all an hini a vez implijet, krennaet en unan all > un' all > n' all diwar efed an taol-mouezh war all. Aze zo d'ober resisaat e vez distaget unan all peurvuiañ en 'n all [nɑl] :
ha kreistreze e oa unan all c'hoazh : a krèjstréè wa nal hwas
ha kreistreze e oa unan all c'hoazh
[a krɛjs'treɛ wa nɑl hwɑs]
et entre eux il y en avait encore un autre [dates de naissance]
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Un dalc'h zo neuze gant ar ster. Drol e vefe da skwer kaout ar stumm hir unan all er frazenn dindan :
ar re-se a oa sot an eil gant an all neuze (ils étaient fous l'un de l'autre)
▶ Ar re-se a oa kazi evel daou vreur ; ah ya, ar re-se a oa sot an eil gant an all neuze.
[... ’zoːd ’nɛʎ gã ’nal nœhe]
Il était presque comme des frères ; ah oui, ils étaient fous l'un de l'autre.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
Nemet ha ster kentañ unan all, un autre, ne vefe ket merzhet ken er frammoù-se hag a vefe mesket gant l'autre ?
Un eil vartezeadenn zo. Bezañ e vefe deus ar stummioù unan all (un autre) hag an all (l'autre) evit sevel ar frammoù kenemober-se, hep nemeur a diferañs a ster etreze. Keñveriomp neuze an div frazenn-se :
n'a ket an eil ti an all ken (on ne va plus les uns chez les autres)
n'a ket an eil ti un all ken
[na kəd ən ɛjl ti nal ken]
on ne va plus les uns chez les autres
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
e-kerzh goañv 'h ae an eil ti unan all evel-se (pendant l'hiver on allait les uns chez les autres)
!!!
(dastumet gant Tangi 00/0000)
A-raok-se e vankfe bezañ sur zo deus ar stumm an all, hag-eñ e seblant bezañ direizh a-fed yezhadur. Favereau, ha n'eus ket nemetañ a gav dimp, a veneg anezhi ur wech all en e c'heriadur en linenn, evit ar ger all :
#unan... hag an all (& egile/eben)
Evit ar poent bepred e chomomp-ni etre daou.
• implij
Remerkiñ a reomp un dreistimplij gant ar stagelloù ha, na, pe (8 gwech diwar 15, 53%) :
ya, an eil pe an all (oui, l'un ou l'autre)
ya, an eil pe un all
[ja nɛʎ pe nal]
oui, l'un ou l'autre
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
nag an eil nag an all (ni l'un ni l'autre)
nag an eil nag an all
na nèy na nal
[na nɛj na nal]
ni l'un ni l'autre
Mariannick Bihan, , Bear (dastumet gant Julien 00/0000)
pastis, porto, pe an eil hag an all ? (du pastis, du porto, ou l'un et l'autre ?)
pastis, porto, pe an eil hag an all ?
[pa’stis pɔr’to pe nɛʎ a nɑl]
du pastis, du porto, ou l'un et l'autre ?
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Surtout pa vijent o kaozeal an eil ha an all anezhe (Surtout quand ils parlaient l'un et l'autre)
▶ Surtout pa vijent o kaozeal an eil ha an all anezhe, feiz, e c'hallez krediñ hardi e vije a bep sort.
[... ’nɛʎ a ’nal nɛː ... ’halɛs ’kreːdi ’haj ...]
Surtout quand ils parlaient l'un et l'autre, tu peux bien croire qu'il y en avait [= qu'on en entendait] de toutes sortes.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
oc'h evañ bannac'h e-barzh an ostaleri, e-barzh an eil pe e-barzh an all. (tout le monde était allé boire un coup au café, dans l'un ou l'autre des cafés.)
▶ Ha feiz goude neuze feiz e oar bet tout an dud oc'h evañ bannac'h e-barzh an ostaleri, e-barzh an eil pe e-barzh an all.
A fé goudé neuhé fé oar bét, tou ’n dut, ’h évañ bañh bah ’n ostaléri, bah ’n èil pé bah ’n all.
Et ensuite tout le monde était allé boire un coup au café, dans l'un ou l'autre des cafés.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
ar re-mañ a lamp d'an eil tu ha d'an all (ceux-ci sautent d'un côté et de l'autre)
ar re-mañ a lamp d'an eil tu ha d'an all
[’remɑ̃ lɑ̃m dən ɛʎ ty: ha nal]
ces deux-ci sautent d'un côté et de l'autre
??? [ha nal] traduction
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ha e vije graet merenn kazi ordin, goude, ha ti an eil ha ti an all quoi (Et on faisait ensuite le repas de midi, presque toujours, chez l'un et chez l'autre, tour à tour.)
▶ Ha e vije graet merenn kazi ordin, goude, ha ti 'n eil ha ti 'n all quoi, a-beb-eil.
[... a ti ’nɛʎ a ti ’nal kwa -- bo’bɛʎ]
Et on faisait ensuite le repas de midi, presque toujours, chez l'un et chez l'autre, tour à tour.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
d'an eil pe d'unan all ec'h ae (elle allait à l'un ou à l'autre)
d'an eil pe d'unan all ec'h ae
[də nɛʎ pe dyn al hɛ]
elle allait à l'un ou à l'autre
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Talvezout a ra ar boan degas da soñj n'hon eus skwer ebet gant nag an eil nag egile/eben na an eil pe egile/eben. E-se e kav dimp eo techet hom brezhoneg d'implijet ar framm an eil... unan all/an all pa vez stagelloù.
Un dra eveek all a vez gwelet er peder frazenn diwezhañ a-us. Pa vez un araogenn er framm e vez doublet alies ti... ha ti..., da... pe da..., e-barzh... pe e-barzh... (4 gwech diwar 15, 27%).
Evit ar seizh frazenn all avat e kav dimp ec'h eont en-dro evel er framm gant an eil... egile/eben :
skeiñ an eil 'ba an all (frapper l'une dans l'autre)
skeiñ an eil 'ba un all
[skɛj nɛʎ ba nal]
frapper l'une dans l'autre
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ne raent ket nemeur a relasionoù an eil gant an all (ils ne se créaient pas beaucoup de relation l'un avec l'autre)
▶ ne raent ket nemeur a relasionoù an eil gant an all, pep hini 'ba e gêr kwa
[rɛ:ɲ cə mœ:r rœla’sjõno ã nɛjl gãn nal po’pini ba i gɛ:r kwa]
ils ne se créaient pas beaucoup de relation l'un avec l'autre, chacun chez soi quoi
Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
koantoc'h eo an eil evit an all (toutes plus belles les unes que les autres)
▶ koantoc'h eo an eil evit an all
[’kwɑ̃ntɔh e nɛʎ wi nɑl]
toutes plus belle les unes que les autres
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ha deus an eil d'an all kwa (et de l'un à l'autre quoi)
▶ 'ma graet moaien da vezañ anavezet fonnus a-walc'h kwa hein, ha muioc'h-se a dud ac'h anavezes, gwelloc'h-se e veze, pa 'tije gwerzhet unan e komze diouzhit d'e gamaradoù ha deus an eil d'an all kwa
[mɑ gwɛd ’mojən də ’veɑ̃ ɑ̃n’veəd ’vɔ̃nyz ə’wɑh kwa ɛ̃ a ’myɔh dyt hɑ̃n’veɛs ’wɛlɔh ze viʃe pe tiʒe ’gwɛrzəd yn ’gɔ̃mze diwit di ˌgɑ̃mə’rɑ:do ɑg ə dəz nɛʎ də nɑl kwɑ]
j'avais trouvé le moyen [réussi] de me faire connaître assez rapidement quoi hein, et plus tu connaissais de monde, mieux c'était, quand tu en avais vendu un, il parlait de toi à ses amis, et de l'un à l'autre quoi [et ainsi de suite]
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ar re-se a oa sot an eil gant an all neuze (ils étaient fous l'un de l'autre)
▶ Ar re-se a oa kazi evel daou vreur ; ah ya, ar re-se a oa sot an eil gant an all neuze.
[... ’zoːd ’nɛʎ gã ’nal nœhe]
Il était presque comme des frères ; ah oui, ils étaient fous l'un de l'autre.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
e-kerzh goañv 'h ae an eil ti unan all evel-se (pendant l'hiver on allait d'une maison à l'autre)
!!!
(dastumet gant Tangi 00/0000)
n'a ket an eil ti an all ken (on ne va plus les uns chez les autres)
n'a ket an eil ti un all ken
[na kəd ən ɛjl ti nal ken]
on ne va plus les uns chez les autres
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
A-fed ster ne seblant ket bezañ diferañs ebet etre an daou sort frammoù.
Tangi YEKEL, gwengolo 2019