En he fennad Pronom impersonnel e ra Melani Jouitto ar c'hoñstad « zo en brezhoneg mat a raganv dic'hour dishañval ». Renabliñ e vezont ganti e penn-kentañ he fennad :
• « un pronom vide déclenchant une marque particulière de l'accord verbal (-er au présent).
• un pronom impersonnel créé, comme le on en français ou man dans les langues germaniques, à partir d'une grammaticalisation du groupe nominal [un homme] : an nen ou an den.
• une grammaticalisation du cardinal 1, unan, comme l'anglais one ou l'espagnol uno.
• les pronoms de seconde personne, qui peuvent aussi avoir des lectures impersonnelles. »
Heuilh a refomp a-dost framm he fennad, ha titloù zo, dam dimp da welet penaos e junt gant ar brezhoneg kaozeet en eur-a-herie en Bear ha war-dro.
• stummioù
Hewitt, meneget gant Jouitto, a degas da soñj kement-mañ : « les formes impersonnelles en -er et -ed, typiques des langues celtiques, constituent une septième forme dans les paradigmes de conjugaison » (The impersonnal in breton, 1998, p.30).
Stank eo ar stumm dic'hour en -er en amzer a-vremañ, na pa vez kreñv (transitif) pe gwan (intransitif) ar verb :
nann, ne weler ket mann ebet
!!!
(dastumet gant Tangi 00/0000)
ne chomer ket da sellet
ne chomer ket da sellet
['ʃomɛr kə də zɛl]
on ne reste pas à regarder
Jañ-If ar Bihan, 1946, Lannuon (dastumet gant Tangi 00/0000)
Stumm dic'hour ar verb bezañ en amzer a-vremañ boaz, vezer [vɛ:ʁ], zo implijet kalz ivez :
libr e vezer da choaz, ne vezer ket ?
libr e vezer da choaz, ne vezer ket ?
[lib vɛ:r də ʃwɑ:z vɛ:r kət]
on est libre de choisir, non ?
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
n'onn ket pelec'h e vezer o vont
▶ n'onn ket pelec'h e vezer o vont
[nɔ̃ kə ple̞h vɛʁ vɔ̃n]
je ne sais pas où l'on va
Pier Gotie, 1938, Plûned (dastumet gant Tangi 00/0000)
Memes tra gant ar stumm vijer [viʒɛʁ] en amzer dremenet boaz :
trankil e vijer
trankil e vijer
[‘trɑ̃ŋkil viʒɛr]
on était tranquille
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
'ba ar menajoù bihan te ne vijer ket pell o tornañ
'ba ar menajoù bihan te ne vijer ket pell o tornañ
[bar me’nɑ:ʒo ’bijən te viʒɛr kə pɛl ’tɔrnɑ̃]
dans les petites fermes on n'était pas longtemps à faire le battage
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ar C'hlerg a ro-eñ ar stumm bijed gant un dibenn -ed evit an amzer dremenet boaz (Grammaire bretonne du dialecte de Tréguier, 1986, p.64). Dre-se e tiskwel zo deut ur cheñchamant er yezh nevez zo war ar poent-se.
Estroc'h evit ar stummioù anavezet-se eo kazi dispareset tout ar reoù all. Etretout n'hon eus dastumet nemet ur stumm dic'hour evit an amzerioù all. Ur verb reizh en amzer dremenet gant un dibenn en -ed an hini eo :
pa haded ed, e veze hadet an ed bep ma veze aret
▶ hag e vije... pa haded ed, e vije hadet an ed bep ma vije aret, hag e vije an ogejoù c'hoazh da-heul
[a viʒe pe ’hɑ:dɛd e:t viʒe ’hɑ:dəd ne:d bop tə viʒe ’ɑ:rət a viʒe no’ge:ʒo hwɑs də hœ:l]
et on... quand on semait du blé, on semait le blé à mesure qu'on labourait, et il y avait la herse encore à suivre
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ken ral eo en hom c'horpus ken e c'hallomp lâret diouzhtu emañ war vont da goll. Sevel a ra Yann an Du ganimp pa lâr evel-henn : « la forme de l'indéfini du passé en -éd n'est utilisée que par certaines personnes âgées » (2012, p.72).
Er frazennoù dindan e weler pegement o deus souzet ar stummioù dic'hour en holl amzerioù ha penaos e vezont ramplaset gant stummioù an amzer a-vremañ :
a-benn 'h aer da di tante Germaine memestra e oarer un tamm bihan galleg (quand on allait chez tante Germaine quand même on savait un peu le français)
a-benn 'h aer da di tante Germaine memestra e oarer un tamm bihan galleg
[bɛn hɛ:r də di tɑ̃nt ʒɛr’mɛn mos’tra ’wɑ:rɛr tɑ̃m ’bijən ’gɑlək]
quand on allait chez tante Germaine quand même on savait un peu le français
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Koulskoude e c'haller bezañ bet lazhet anezhañ ivez quoi (pourtant on aurait pu le tuer aussi quoi)
▶ Koulskoude e c'haller bezañ bet lazhet anezhañ ivez quoi, pa 'na lazhet daou. Me a gav din. Pa 'na lazhet daou e oa mat gilhotinañ anezhañ ivez, ne gav ket dit ? Peogwir eñ 'na lazhet daou feiz e gleje bezañ bet lazhet ivez.
[ku'skuːde 'halɛʁ 'beã be 'lahə 'neã iə kwa pə na 'lahə 'dɔw – mə gaf 'tĩː – pə na 'lahə 'dɔw wa 'maːt giʎɔ'tinã 'neã iə gafkətit – pə'gyːʁ ẽ na 'lahə 'dɔw fe 'gleʃe 'beã be 'lahəd iə]
Pourtant on aurait pu le tuer aussi, puisqu'il avait tué deux personnes, je trouve. Puisqu'il avait tué deux personnes, il aurait du être guillotiné aussi, tu ne trouves pas ? Puisqu'il avait tué deux personnes, il aurait du être tué aussi.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
En hini gentañ e vezer o c'hortoz stummioù dic'hour an amzer dremenet (aed hag ouvezed), hag en eil stumm amzer dic'hallus an doare-divizout (c'halljed pe c'halljer). Koulskoude eo stummioù an amzer a-vremañ an hini a weler bep taol (aer, oarer, c'haller).
Laket hon eus en taolennoù dindan an nebeud stummioù serret ganimp hag adouilhet hon eus reoù tennet diwar mammennoù all (Hewitt 2001, Le Dû 2012, ar C'hlerg 1908, ALBB). Diwar-se hon eus diduzet ar stummioù a vank evit bro Vear.
Verboù reizh (ALBB : kartenn 353, kartenn 354, kartenn 355) :
VERBOU REIZH | an Du | ar C'hlerg | Hewitt | ALBB (ptoù) | Bear |
---|---|---|---|---|---|
a-vremañ | -èr | -er | -er | -er (17, 20) | -er |
dremenet | -éd | -ed | -ed ? | -ed (19, 16) | -ed |
da dont | -ér | -fer | -ffer | -fer (19, 15) | -fer ? / -er ? |
doare div. -j- | -jèr | -jed | -ched ? | -jer ? / -jed ? | |
doare div. -f- | -fèr | -fed | -ffed ? | -fer ? / -fed ? | |
preterit | -jod | -jod ?? | p>-jod ? |
Poentoù an ALBB : 20 Treglañviz, 17 Prad, 19 Plouzelambr, 16 Pleuvihan, 15 Pleuveur-Bodou.
Da notenniñ, a-hervez Yann an Du, « e vez mesket stumm dic'hour an amzer da dont gant hini an amzer a-vremañ » (idem, p.72).
Verb bezañ (ALBB : kartenn 76, kartenn 77, kartenn 78) :
BEZAÑ | an Du | ar C'hlerg | Hewitt | ALBB (ptoù) | Bear |
---|---|---|---|---|---|
a-vremañ | vèr | ber | vèr | vezer | |
a-vremañ boaz | vèr | ber | vèr | vezer | |
a-vremañ lec'hiañ | vèr | oar | vèr | vèr (17, 20) / war (19) | vezer / oar ? |
dremenet | war | oad | oad ? | war (17, 20) / wad (19, 20) | oad ? / oar ? |
dremenet boaz | vijèr | bijed | vijed ? / vijer | vijer / vijed ? | |
da dont | vèr | befer | veffer | vèr (17, 20) / véfèr (19) | vefer ? / ver ? |
doare div. -j- | vijèr | bijed | viched ? / vicher | vijed (16) / véfèd (19) / vijer (17, 20) | vijed ? / vijer ? |
doare div. -f- | befed | veffed ? / veffer | vefed ? / vefer ? | ||
preterit | oed ? |
Verb ober (ALBB : kartenn 269, kartenn 270) :
OBER | an Du | ar C'hlerg | Hewitt | ALBB (ptoù) | Bear |
---|---|---|---|---|---|
a-vremañ | rèr | rer | rèr | rêr (17, 20) | raer |
dremenet | rèd | rêd | raed ?? | raed ? | |
da dont | refer | reffer | rêr (20) / rêfer (19, 15) | refer ? / rêr ? | |
doare div. -j- | réjèr | rajed | raeched ? / raecher | raecher ? / raeched ? | |
doare div. -f- | rafèr / raèr | rafed | raeffed ? / raeffer | raefed ? / raefer ? / raer ? | |
preterit | rejod | rejod ?? | rejod ? |
• anaforenn ar stumm dic'hour
Gouez da Jouitto zo « un anaforenn deus an dic'hour en an unan ». Ur skwer tennet deus korpus Jul Gros a ro :
#amañ ez eer an-unan
Herie-an-deiz ne glever ket an anaforenn an-unan-se en hom brezhoneg. Kentoc'h eo ar ger-perc'hennañ e en U3g an hini a vo klevet :
ne vijer ket e-unan
ne vijer ket e-unan
['viʒɛr kəd i'hyn]
on n'était pas seul
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
• ster
Resisaat a ra Hewitt petore talvoudegezh o deus stummioù an dic'hour :
« Elles réfèrent à un être humain potentiel dont l'identité n'est pas spécifiable, ou dont le locuteur ne veut pas spécifier l'identité. Le sens est donc très proche du français on » (1998).
An implij-se zo evit un den bennaket difetis (on abstrait et général), en diavaezh deus ar c'homzer. Kavet a raer anezhañ stank en hom c'horpus :
aze e vezer o sevel un ti
aze e vezer o sevel un ti
['ɑhe vɛ:r 'sevəl ti:]
là on construit une maison
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ne vezer ket foetet ken, geo ?
ne vezer ket foetet ken, geo ?
[vɛ:r kə ’fwetə ken gɛw]
on n'est plus fouetté, si [à l'école] ?
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
herie n'en em vesker ket kement-se ken 'ba ar familhoù
▶ herie n'en em vesker ket kement-se ken 'ba ar familhoù
[’hɛje nɔ̃n ves’ke kə ke’mese ken bah fɑ̃’miʎo]
aujourd'hui on ne se fréquente plus tant que ça dans les familles
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Santout a reomp avat eo techet ar brezhoneg da vont da heul ar galleg, diwar levezon hemañ moarvat. Alies a-walc'h eo tost tost ster ar raganv goullo dic'hour deus gour kentañ al liester, hag ar c'homzer e-barzh :
ne chomer ket da sellet (nous ne restons pas regarder)
ne chomer ket da sellet
['ʃomɛr kə də zɛl]
on ne reste pas à regarder
Jañ-If ar Bihan, 1946, Lannuon (dastumet gant Tangi 00/0000)
ne vijer ket abred ordin ivez kwa hein (nous n'étions pas de bonne heure non plus quoi hein)
▶ ne vijer ket abred ordin ivez kwa hein
[vi'ʒɛʁkəd a'bʁe:d ɔʁ'din ie kwa ɛ̃]
on n'était pas tout le temps de bonne heure non plus quoi hein
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
feiz, ugent vloaz zo e vezer o vont du-hont ivez (ma foi, depuis vingt ans nous y allons aussi)
▶ feiz, ugent vloaz zo e vezer o vont du-hont ivez
[fe: yˌge̞ˑlaˈsoˑ vɛ:r fɔ̃n ’dyɔ̃n ie]
ma foi, depuis vingt ans nous y allons aussi
Aleñ Toudig, 1968, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Notennet en devoa Jul Gros un implij deus an dic'hour evit toullañ kaoz gant unan bennak (1984, p.195) :
« Te, 'tu' et c'hwi, 'vous', sont quelquefois remplacés par l'impersonnel dans une intention de courtoisie à l'égard de l'interlocuteur. Cette forme le met moins directement en cause, en donnant à l'énoncé une portée plus générale, donc moins agressive. On l'emploie surtout dans les salutations. »
#poaniañ a raer ?
#hastañ a raer ?
Da notenniñ zo e wel Favereau un arliv ster etre an dic'hour hag an tu-gouzañv (Grammaire du breton contemporain, 1997, p.259) :
« Le passif tend à se généraliser bien souvent aux dépens de la non-personne [forme en -r'] (pour exprimer on, l'on...), même s'il faut bien noter qu'une nuance subsiste entre les deux formes »
#amañ 'vez graet bara (e-leizh, atav, peur(a)liesañ etc.) (ici on fait du pain [en règle générale])
#amañ 'raer bara ([...] ha ne brener ket) (ici on fait, on fabrique du pain [on ne l'achète pas])
Kavet a ra dimp eo koazhet an diferañs a ster-se. Er frazenn dindan da skwer e weler ur raganv dic'hour e-kichen ur stumm en tu-gouzañv gant ar memes ster :
pa haded ed, e veze hadet an ed bep ma veze aret
▶ hag e vije... pa haded ed, e vije hadet an ed bep ma vije aret, hag e vije an ogejoù c'hoazh da-heul
[a viʒe pe ’hɑ:dɛd e:t viʒe ’hɑ:dəd ne:d bop tə viʒe ’ɑ:rət a viʒe no’ge:ʒo hwɑs də hœ:l]
et on... quand on semait du blé, on semait le blé à mesure qu'on labourait, et il y avait la herse encore à suivre
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
• stumm
Degas a ra Jouitto da soñj eo an nen, stumm kemmet an den ha distaget 'n nén [nen], « une grammaticalisation du syntagme défini 'l'homme' ». Troet e vez gant on en galleg :
arriout a ra an nen d'en em veskañ
arriout a ra an nen d'en em veskañ
[ɑj ra nen nɔ̃n ’veskɑ̃]
on arrive à se mélanger, s'embrouiller
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ya, ret e vefe d'an nen adretorn war e labour 'neus bet graet an nen pa oa bugel
ya, ret e vefe d'an nen adretorn war e labour 'neus bet graet an nen pa oa bugel
[ja rɛ vefe nen had’retɔrn war i ’lɑ:bur nøz be gwɛd nen pe wa ’by:gəl]
oui, il faudrait que l'on retourne au travail que l'on faisait quand on était enfant
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ret eo dishañvelaat anezhañ deus ar stumm digemm an den, hag a vo troet la personne :
ha deus an trouz e vez anavezet an den ervat
ha deus an trouz e vez anavezet an den ervat
[a døs tru:s ve ɑ̃n'veɛd de:n vɑ:t]
et selon le bruit on reconnaît [identifie] parfaitement la personne
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
gwezhall 'h ae ar person da nouiñ an den pa veze arru prest da vervel
gwezhall 'h ae ar person da nouiñ an den pa vije arri prest da vervel
[gwe’ʒɑl hɛ ’pɛrsɔ̃n də ’nuĩ nde:n pe viʒe ɑj pre̞st tə ’verwəl]
autrefois le curé allait donner à l'extrême-onction à la personne quand elle était sur le point de mourir
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Na pa eo kat da « dalvezout evit un niver bras a dud », e chom ar raganv an nen « en unander a-fed yezhadur » (Jouitteau, idem). Kement-se ne harz ket anezhañ da gaout « da vezañ gwelet evel ul liester » :
Pa en em gar an nen e tremen prim an amzer.
Pa en em gar an nen e tremen prim an amzer.
[pə nõn ’gaːʁ ə’nen dʁemən ’pʁim ’nãmzəʁ]
Le temps passe vite quand on s'aime.
Paotr, 1921, Lannuon (dastumet gant Riwal 00/0000)
Met arri a rae an nen da en em gompren
▶ Met arri a rae an nen da en em gompren, gwel a rez, evel se quoi.
[mɛ ’aj ə ʁe̞ ən ’ne̞n də nõn ’gõmpʁən – ’gwɛl ə ʁɛs və’seː kwa]
Mais on arrivait à se comprendre, tu vois, comme ça quoi.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
un dro bennak ec'h aio an nen tout peogwir e renkomp partiañ
▶ un dro bennak ec'h aio an nen tout peogwir e renkomp partiañ
[ndɾo bə’nɑg ’hajo nen tut py’gy:r ’rɛŋkɔ̃m par’tiɑ̃]
un jour ou l'autre on mourra tous [litt. ira] puisque nous devons mourir
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
hag en em dastume an nen
hag en em dastume an nen
[a nɔ̃n da’stymɛ nen]
et l'on se rassemblait, se regroupait [les soirs de veillée]
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Homañ diwezhañ zo da vezañ keñveriet gant honnezh :
añfin, lec'h en em dastume an dud kwa hein
▶ añfin, lec'h en em dastume an dud kwa hein
[ɑ̃'fin le̞h nɔ̃n das'tyme ndyt kwa ɛ̃]
enfin, là où les gens se rassemblaient quoi hein
Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Gant ar skwerioù-se e weler un tech d'implijet an nen e-plas al liester gortozet an dud. Moarvat eo dam da levezon ar raganv dic'hour galleg on a zo arri da ramplas nous e bern degouezhioù.
• implij
Peurvuiañ e vo kavet ar raganv dic'hour an nen diouzhtu war-lerc'h ar verb :
gwelloc'h evit ne ra an nen
▶ ar re-se a wel sklaer en noz, gwelloc'h evit ne ra an nen
[’ɹe:e we̞:l skle̞:ɹ nɔ̃:z ’we̞lɔh wid ɹa nen]
ceux-là voient clair de nuit, bien mieux que ce qu'on fait
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ne gava ket an nen anezhe
... bezañ zo des mots ha ne gava ket an nen anezhe abalamour 'mamp ket bet al lañs da gaozeal diou... da gomz
[’be:ɑ̃ zo dɛ mo a ’gɑ:va kə nen nɛ: bɑ̃m mɑ̃m kə be lɑ̃:s tə go̞’ze:əl dɔ̃n də gɔ̃ms]
il y a des mots qu'on ne trouve pas puisque nous n'avons pas eu l'occasion de parler de... de parler
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
aze e anavez an nen
aze e anavez an nen
[’ɑhe ’hɑ̃nve nen]
là on connaît
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
n'en em renta ket an nen kont ken en em gav 'ba ar jeu
▶ n'en em renta ket an nen kont ken en em gav 'ba ar jeu
[nɔ̃n ʁe̞nˈta kə ˌneˑn ˈkɔ̃n ken nɔ̃n ˌgɑˑv bah ˈʒœː]
on ne se rend pas compte tant qu'on n'est pas confronté à la situation [perte d'autonomie]
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ah ya, pa 'nije tommet an nen anezhe a-walc'h e veze « goret 'meus an hirrev »
ah ya, pa 'nije tommet an nen anezhe a-walc'h e veze « goret 'meus an hirrev »
[a ja pe niʒe ’tomə nen nɛ: wɑh viʒe ’go:ɾɛd møz ’nĩɾɛw]
ah oui, quand on les avait réchauffé on disait « j'ai réchauffé l'onglée [les mains gelées] »
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ur wech bennaket e kavfomp anezhañ er penn a-raok :
an nen a ra memes tra ha mat.
▶ Bremañ n'en em wel ket an dud pell pa n'en em anavezont ket hañ. Peogwir... oh, e welez tud o tremen e-barzh an hent met ne oarez ket piv int ha... feiz, n'ez ket da gaozeal gante na mann ebet quoi. Ma'c'h eont d'an oferenn pe un dra bennak, fidedoulle, e deuont ha ec'h eont, an nen a ra memes tra ha mat.
e deuont ha ec'h eont ['dɛŋ a hɛŋ]
Maintenant, les gens ne se voient pas longtemps quand ils ne se connaissent pas. Parce que... Oh, tu vois des gens passer sur la route mais tu ne sais pas qui c'est et... ma foi, tu ne vas pas parler avec eux ni rien. S'ils vont à la messe ou quelque chose, nom d'un chien, ils vont et viennent, on fait pareil et c'est tout.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
an nen ne glaska ket
an nen ne glaska ket
[nen glas'kɑ kət]
on ne cherche pas [la complication]
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an nen 'neus ket bet klasket
an nen 'neus ket bet klasket
[nen nøs kə be ’klɑskət]
on n'a pas cherché
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an nen 'nije da diwall dioute
an nen 'nije da diwall dioute
[ɑ̃n nen niʒe ’diwal dɔ̃ntɛ]
il fallait faire attention à eux
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an nen e-unan a oare tout al loened a oa war-dro kwa
▶ an nen e-unan a oare tout al loened a oa war-dro kwa
[nen i’hy:n ’wa:ɾe tut ’lwẽ̞:nə wa waɹ’dɾo kwa]
chacun savait tous les animaux des environs quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Barrek eo d'en em gavet evel renadenn-dra war-lerc'h ar verb. Ma 'mañ ar verb en tu-gouzañv e vo troet gant on :
Abalamour da se, e vije laket an nen pinijenn.
▶ Ne oan ket sañset heu... ma kerez heu... pas fur quoi. Trankil e oan a-hend-all e-barzh ar skol hag ober a raen ma jeu, ha an devoarioù ha tout ha evel-se feiz 'mije ket lañs da vezañ kement-se, met pa 'mije graet des fautes e-barzh... e-barzh heu... ma dictée pe e-barzh ma... un dra bennaket, a-wechoù e degouezhe din bezañ pinijenn. Abalamour da se, e vije laket an nen pinijenn. E vije d'ober chom pinijenn. Heñ a oa ma kerez la punition quoi.
Je n'étais pas, heu... si tu veux, heu... pas sage. J'étais tranquille à l'école et je faisais mes petites affaires, et les devoirs, et tout, et comme ça, ma foi, je n'avais pas tant que ça l'occasion de l'être [punie], mais quand j'avais fait des fautes dans ma dictée ou dans ma... quelque chose, parfois il m'arrivait d'être punie. On était punie pour ça. Il fallait rester en punition. Ça c'était la punition, si tu veux.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
laket e vez an nen divalav ha trist hañ
▶ laket e vez an nen divalav ha trist hañ, n'on ket... n'on ket kat da... n'on ket kat da stagañ ur voutonenn
[’lɑkə ve nen di’vɑ:lo a tɾist ɑ̃ nɔ̃ kə nɔ̃ kə kɑt tə nɔ̃ kə kɑt tə ’stɑ:gɑ̃ vu’tɔ̃:nən]
on décline et on est triste [à cause de la DMLA], je ne... je ne peux pas... je ne peux pas attacher un bouton
Ivon Maledan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ma 'mañ en tu-gra e vo troet kentoc'h gant les gens,nous:
pa delefonez atakez an nen en brezhoneg ivez ? (quand tu téléphones tu attaques [t'adresses] les gens en breton aussi ?)
pa delefonez atakez an nen en brezhoneg ivez ?
[pe ˌdele’fɔ:nɛz a’tɑkɛz nen bɾɛ’zɔ̃:nəg ’ie]
quand tu téléphones tu attaques [tu t'adresses] à la personne en breton aussi ?
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
n'eo ket se a lako an nen da deskiñ brezhoneg (ce n'est pas ça qui fera apprendre le breton aux gens)
▶ n'eo ket se a lako an nen da deskiñ brezhoneg
[nɛ kə ze ’lɑko nen də ’diskĩ brɛ’zɔ̃:nək]
ce n'est pas ça qui fera qu'on apprendra le breton
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
an Amerikaned a dirije an nen da vont pep hini en e blas kwa (les Américains nous dirigeaient pour que chacun aille à sa place)
an Amerikaned a dirije an nen da vont pep hini en e blas kwa
[na’merikɑ̃:nət di’ri:ʒɛ nen də vɔ̃n po’pi:ni ni blɑs kwa]
les Américains nous dirigeaient pour aller chacun à sa place
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Un tamm mat raloc'h e vo kavet dirak ar verb evel renadenn dra :
an nen a veze esaet eu... derc'hen anezhañ kwa
▶ n'int ket savet... an nen a veze esaet eu... derc'hen anezhañ kwa evel e vez lâret eu... e-kichen ar reoù zo bremañ, ar reoù yaouank zo bern zo savet hep o zud, neuze emaint a-vandennad eu... evel...
[nɛɲ cə ’zɑ:vət nen viʒe hɛ’sɑ:d ə ’dɛɹhɛn neɑ̃ kwa wɛl ve lɑ:d ə ’kiʃən ɹew zo ’bomɑ̃ ɹew ’jo̞wɑ̃ŋg zo bɛɹn zo ’zɑ:və heb o zyt ’nœ:he maɲ ’ɑ:he vɑ̃n’denad ə wɛl]
ils ne sont pas élevés... on essayait euh... de le tenir [l'enfant] quoi comme on dit euh... alors que ceux qu'il y a maintenant, les jeunes sont plein à être élever sans leurs parents, alors ils sont en bande euh... comme...
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Kavet e vez war-lerc'h frammoù doareel evet ret eo da pe ober a ra vad da :
ret e vije d'an nen bezañ gant se gante
▶ Ya, bezañ e oa reoù ha... pa 'dije... heu, a vije preset partiañ a-raok diouzhtu hep paeañ. Oh ya, ret e vije d'an nen bezañ gant se gante. Se a oa un dra bennaket te.
[ja ’beã wa ’ʁew a – pe diʒe – ø viʒe ’pʁe̞sə paʁ’tiã ’ʁoːk dysty hep ’pe̞ã – o ja ’ʁed viʒe dən ’nen ’beã gãn ’seː ’gante̞ – ze wa ən be’nakət te]
Oui, ils y en avait qui étaient pressés de s'en aller tout de site sans payer. Oh oui, il fallait être vigilant, attentif, à cause d'eux. C'était quelque chose.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
se a ra vad d'an nen
▶ dam, se a ra vad, se a ra vad d'an nen
[dɑ̃m ze ʁa vɑ:d - ze ʁa vɑ:t tə ne:n]
dame, ça fait du bien, ça nous fait du bien [de se remuer les méninges]
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
War-lerc'h araogennoù e vez kavet ivez :
pardon Trezelan a oa un dra bennaket d'an nen
▶ Ne oa ket ar memes buhez evel bremañ quoi. Nann, bremañ ar reoù yaouank 'neus muioc'h a liberte, evit 'deaint d'ar c'houlz-se. D'ar c'houlz-se, boñ, # se zo kaoz e lavaran se dit ivez, pardon Trezelan a oa un dra bennaket d'an nen, pa neuze 'nije droed da vont.
Ce n'était pas la même vie que maintenant. Non, maintenant les jeunes ont plus de liberté qu'ils n'avaient à cette époque.. C'est pour ça que je te dis ça, le pardon de Trezelan c'était quelque chose, parce qu'alors on avait le droit d'y aller.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
n'eo ket interesant ma'c'h out e-keñver d'an nen. Ma'c'h out e-barzh ar memes uhelder gant an nen ma kerez.
▶ Ha neuze ec'h eo bien kar amañ ec'h eo uhel. Par rapport d'an nen. Evel-se n'eus ket a voaien da sellet diwin hebiou ar prenestr. Kar n'eo ket interesant ma'c'h out e-keñver d'an nen. Ma'c'h out e-barzh ar memes uhelder gant an nen ma kerez. Neuze feiz e vezez gwelet deus partout.
Et alors c'est bien, car ici c'est en hauteur. Par rapport à soi. Comme ça, on ne peut pas me regarder par la fenêtre. Car ce n'est pas agréable si tu es au niveau des gens. Si tu es à la même hauteur que les gens, si tu veux. Alors on te voit de partout.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
ne vez ket goulet gant an nen petra 'nez ezhomm
ne vez ket goulet gant an nen petra 'nez ezhomm
[ve kə ’gu:lə gãn nen pra ne em]
on ne demande pas aux gens ce qu'ils ont besoin
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Notenniñ a ra Jouitto e c'hall an nen bezañ « repris anaphoriquement par un pronom 3SG masculin. Les deux expressions réfèrent à tout humain, femmes comprises, malgré le pronom masculin lié ». Ur skwer evel-se hon eus, e-lerc'h e vez adgelvet an nen gant an araogenn dezhañ :
e-kichen an nen, an nen ne grede ket evel a vez lâret, ne grede ket lâret e veze e revr dezhañ
▶ e-kichen an nen, an nen ne grede ket evel a vez lâret, ne grede ket lâret e veze e revr dezhañ
[’kiʃən nen nen gʁe’de kə wɛl ve ’lɑ:ʁəd gʁe’de kə lɑ:ʁ viʒe i ʁɛ:ʁ deɑ̃]
alors que nous, on n'osait pas, comme on disait, on n'osait pas dire que notre cul était à nous
Jañ ar Wern, 1934, Sant Laorañs (dastumet gant Tangi 00/0000)
Diwar skwerioù roet gant Mona Bouzeg e ra Jouitto ar c'hoñstad e vez ordinal ar raganv dic'hour dirak ar predikad :
#a-benn e vez an nen klañv
ordin e vez an nen preset kwa
▶ ordin e vez an nen preset kwa
[ɔr’din ve nen ’pre̞sət kwa]
on est toujours pressé quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Skwerioù kontrol hon eus avat, gant an nen war-lerc'h an anv-gwan predikad :
se zo kaoz e vez arri brevet an nen pa vez arri en oad emezon-me, pa en em rent kont peseurt pouez zo bet war e gorf kwa
???
(dastumet gant Tangi 00/0000)
pa oa bihan an nen heu...
▶ Se a oa arri un tamm mat a hent bepred da gentañ, pa oa bihan an nen heu...
[zə wa 'aj tãm 'ma 'hɛn bopət də 'gentã pe wa 'biən 'neːn ø]
C'était quand même un bon bout de chemin, quand on était petit...
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
pa vez arru kozh an nen
pa vez arru kozh an nen
[pa ve ɑj ko:z nen]
quand on deviens vieux
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
hag e veze kontant an nen
hag e veze kontant an nen
[a viʒe ’kɔ̃ntɑ̃n nen]
et on était content
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Un dra all a remerka Jouitto :
« Les impersonnels -r de l'accord et an den ont des formes différentes d'anaphores liées. An den déclenche la forme masculine de la troisième personne du singulier. PRO [le pronom vide] et le pronom sujet vide déclenchant -r déclenchent la forme impersonnelle an-unan » (idem).
#ne vez ket kavet mad ar boued pa vezer an-unan o tebriñ
#ne vez ket kavet mad ar boued pa vez an den e-unan o tebriñ (Gros, 1984, 187)
N'hallomp ket koñfirmiñ ar frazenn gentañ dre an avani eo aet da goll an droienn an-unan. Ur skwer hon eus avat evit an eil :
an nen e-unan a oare tout al loened a oa war-dro kwa
▶ an nen e-unan a oare tout al loened a oa war-dro kwa
[nen i’hy:n ’wa:ɾe tut ’lwẽ̞:nə wa waɹ’dɾo kwa]
chacun savait tous les animaux des environs quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
• ster
Koñstatiñ a ra Jouitto, o venegiñ ur skwer deus corpus Jul Gros, e c'hall « l'impersonnel servir à référer au locuteur » :
#amañ ez arru an avel ken e fell dezañ diskar un den (pour ahanon)
Daou skwer anat hon eus :
pa vez yen an nen paotr-kaezh, goude 'mez d'ober addemarriñ
▶ pa vez yen an nen paotr-kaezh, goude 'mez d'ober addemarriñ
[pe ve ji:n ə nen pɔt’kɛs ’gu:de me do:r ˌhɑd:e’mɑ:ĩ]
quand on est froid mon pauvre, après j'ai du mal à redémarrer
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
derc'hen a ra an nen da fepaat d'e labour, 'meus ket ken de... denparamant
▶ derc'hen a ra an nen da fepaat d'e labour, 'meus ket ken de... denparamant
[dɛrh ra nen də fɛ’pɑ:d di ’lɑ:bur møs kə ken de ˌdenpa’ɾɑ̃mɑ̃n]
on continue de faiblir dans son travail, je n'ai plus de vi... vivacité
Michel Talgen, 1951, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Posubl eo e c'hallfe ar frazenn dindan bezañ laket gante ivez. Eno en deus ar c'homzer desped d'ar brezhoneg a ankoua pa ne gav den ebet da gaozel gantañ :
arriout a ra an nen d'ankouaout, pa ne gomzez ket ken
▶ arriout a ra an nen d'ankouaout pa 'gomzez ket ken
[ɑj ra nen dɑ̃’kwɑut pe gɔ̃m’zeskə ken]
on en arrive à oublier quand tu ne parles plus [breton]
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
A-hend-all en deus alies an nen talvoudegezh gour kentañ al liester :
ne 'nije ket droed an nen da gaozeal brezhoneg e-barzh ar porzh.
▶ Daon, ne 'nije ket droed an nen da gaozeal brezhoneg e-barzh ar porzh.
Dame, on n'avait pas le droit de parler breton dans la cour.
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
alies e wel an nen anezhe a-drek aze
alies e wel an nen anezhe a-drek aze
[a’li:ɛz wɛ:l nen nɛ: dreg ’ɑhe]
souvent on les voit derrière là
Ifig ar Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
na voujez ket emezon-me hañ, ken ec'h arruo an nen en-dro gant ar medisin !
▶ na voujez ket emezon-me hañ, ken ec'h arruo an nen en-dro gant ar medesin !
[nə vu’ʒeskə ’mɔ̃mɛ ɑ̃ ken ’hɑjo nen dɾo gɑ̃n mœ’dœsin]
ne bouge pas dis-je hein, jusqu'à ce qu'on revienne avec le médecin !
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
hag ar re-se a ampiche an nen da gaozeal brezhoneg 'ba ar skol, bepred e raemp
hag ar re-se a ampiche an nen da gaozeal brezhoneg 'ba ar skol, bepred e raemp
[a ’rehe ɑ̃m’piʃɛ nen də go’zeəl bre’zɔ̃:nək bah sko:l ’bopə rɛm]
et ceux-là nous empêchaient de parler breton à l'école, toujours est-il que nous faisions
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
bezañ zo des mots ha ne gava ket an nen anezhe abalamour 'mamp ket bet al lañs da gaozeal diou... da gomz
▶ ... bezañ zo des mots ha ne gava ket an nen anezhe abalamour 'mamp ket bet al lañs da gaozeal diou... da gomz
[’be:ɑ̃ zo dɛ mo a ga'vɑkə nen nɛ: bɑ̃m mɑ̃m kə be lɑ̃:s tə go̞’ze:əl dɔ̃n də gɔ̃ms]
il y a des mots qu'on ne trouve pas puisque nous n'avons pas eu l'habitude de parler de... de parler
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ni ne raemp ket van ebet, pa oamp yaouank n'ae ket an nen da drubuilhiñ gant se
▶ ni ne raemp ket van ebet, pa oamp yaouank n'ae ket an nen da drubuilhiñ gant se
[nim rɛm kə vɑ̃:n e’bet pə wɑ̃m ’jowɑ̃ŋg nɛ kə nen try’byʎĩ gɑ̃n ze ɑ̃]
nous ne faisions pas cas du tout [des mots que les anciens disaient], quand nous étions jeunes on ne se souciait pas de ça
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Troiennoù komun a vez savet gant an nen evel ne oar ket an nen (on ne sait pas) :
fin, ne oar ket an nen met...
▶ fin, ne oar ket an nen met...
[fi:n wɑ:ʁ kə nen mɛ]
enfin, on ne sait pas mais...
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ne oar ket an nen ivez e vezont marv ivez
▶ ne oar ket an nen ivez e vezont marv ivez
[wɑ:r kə nen ie vɛɲ mɑrw ie]
on ne sait pas non plus qu'ils sont morts aussi
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ne oar ket an nen anezhe tout hañ
bezañ zo sur geriennoù brezhonek met ne oar ket an nen anezhe tout hañ
[’beɑ̃ zo zy:r gi’rjeno bre’zɔ̃:nək mɛ wɑ:r kə nen nɛ: tud ɑ̃]
c'est sûr qu'il y a des mots en breton [pour dire ça] mais on ne les sait pas tous
Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Pe gwelet a-walc'h e ra an nen (on voit bien que) :
gwelet a-walc'h a ra an nen 'h eo solut
▶ gwelet a-walc'h a ra an nen 'h eo solut
[gwɛ:l ə’wɑh ra nen hɛ ’solyt]
on voit bien qu'elle est solide
Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
gwelet a-walc'h a rae an nen warnañ pa veze gwelet anezhañ
▶ gwelet a-walc'h a rae an nen warnañ pa veze gwelet anezhañ eu...
[wɛ:l ə’wɑh rɛ nen warnɑ̃ pe viʒe ’wɛ:ləd neɑ̃]
ça se voyait bien sur lui quand on le voyait euh...
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
gwelet a-walc'h a rae an nen warnañ bepred
▶ Ne diskoueze ket, met gwelet a-walc'h a rae an nen warnañ bepred a-wezhioù e vije vekset o welet...
Diskouéé ket, mè gwèl wah ré ’n nén warnañ boped (a)wêjo vijé vèkset wélet...
Il ne le montrait pas, mais on voyait bien sur lui parfois qu'il était vexé, en voyant que...
Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal 00/0000)
Pe c'hoazh ne lârfe ket an nen ! (on ne dirait pas !) :
ne lârfe ket an nen hañ !
ne lârfe ket an nen hañ !
['lɑrfe kə ne:n ɑ̃]
on ne dirait pas hein
Lusien ar C'harluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Ne soñj ket dimp zo un diferañs a ster etre ar raganv goullo dic'hour en -r hag ar raganv dic'hour an nen. Implijet e vez an eil pe egile e degouezhioù hañval.
« dio ! » a lârer
« dio ! » a lârer
[djo 'lɑ:rɛr]
on dit « dio ! »
Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
« sul gouel pemdez » a lâr an nen
« sul gouel pemdez » a lâr an nen
[zy:l we:l ’pɔmde lɑ:r nen]
on dit « dimanche, jour de fête et tous les jours »
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
A-hervez Jouitto eo barrek unan da vezañ « utilisé comme un impersonnel dans une structure passive ou active » (idem) :
#skoet e vez unan, e gwirionez, pa bign gand hent praz Douarnenez da Gastellin
#sebezet e chom eun o klevoud ar bugel-se o komz
#lâret a rafe unan emañ ar gaouenn o kaozeal dezhi
#(ne) oar ket unan
Ne gav ket dimp e vefe amañ an implij dic'hour-se. Evit kement skwer a-us e klevfemp kentoc'h an nen pe ar raganv goullo -r. E-plas (ne) oar ket unan e klevfemp neuze :
°ne oar ket nen
°ne oarer ket / n'ouvezer ket
Ne gaver ket en hom c'horpus un dalvoudegezh dic'hour stag deus unan hag a vefe troet gant ar galleg on. Kentoc'h eo un droienn hañval-kaer deus unan bennaket hag a vefe troet gant quelqu'un, une personne en particulier :
unan 'na lâret dezhañ c'hoazh
▶ ha c'hoazh 'na... unan 'na lâret dezhañ c'hoazh, pa oa e dreid e-pign, ma 'tije (etalet ?) hemañ emezañ, goude e oa gant dorn, 'tije (etalet ?)...
[a hwɑz na yn na 'lɑ:ʁət teɑ̃ hwɑs pe wa i dɾɛjtʲ piɲ ma tiʒe 'tɑ:lə 'hemɑ̃ meɑ̃ 'gu:de wa gɑ̃n dɔʁn tiʒe 'tɑ:lə]
et encore il avait... un lui avait dit encore, quand ses pieds étaient suspendus en l'air, si tu l'avais (étalé ?), pourtant c'était avec la main, tu l'aurais (étalé ?)...
???
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
unan a vo o c'hoari las dre pep tu kwa
▶ unan a vo o c'hoari las dre pep tu kwa
[yn vo hwɑj lɑz dɹe pop ty: kwa]
un qui va faire des conneries de tous les côtés quoi
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
bet 'meus klevet ar reoù-gozh o komz e oa unan hag a oa bet ti ar person
▶ bet 'meus klevet ar reoù-gozh o komz e oa unan hag a oa bet ti ar person, ha n'onn ket mat eu... me n'onn ket pe 'na lâret ur ger a-dreuz bennaket, hag e oa bet... goude pa oa aet a-raok neuze, e-pad an deiz, n'eo ket lâret ec'h anavezit Brelidi, aze o vont... etre dont ha mont, pa veze arri 'ba ar beg aze da vont etrezek Lannbaeron, 'ba beg ar c'hra, ur c'hra sonn, neuze e oare pelec'h e veze arri, neuze e deu en-dro hag ec'h adkemere war ar penn all ha pa veze arri lañset d'ar bourk, neuze, a-raok... a-raok diskenn 'ba ar c'hroashent e oa... e oa un tamm gra, bremañ n'eus ket nemeur ken, ha pa veze arri aze neuze ec'h ouveze adarre met keit ha ma veze oc'h ober an distañs, n'en em rente ket kont, ne oare ket, ken e oa arri ar beure, pa oa krog an deiz da dont
[be møs ’klɛwəd ʁew’go:s kɔ̃ms wa ’y:nən a wa bed ə ti ’pɛɹsɔ̃n a nɔ̃ kə mɑ:d ə me nɔ̃ kə pe na lɑ:ʁ giʁ’tɾœ:z bə’nɑkət a wa bet ’gu:de pe wa ɛ ɹo:g ’nœ:he pa:d ən de: nɛ kə lɑ:ʁ hɑ̃n’ve:ɛd bœʁ’lœ:di ’ɑ:he vɔ̃n tɾe dɔ̃nta’mɔ̃n pe viʒe ɑj bah bek ’ɑ:he də vɔ̃n tɾɑ̃sɛg lɑ̃n’bɛ:ɹɔ̃n ba beg hɹɑ: ə hɹɑ: zɔ̃n ’nœ:he ’wɑ:ʁe ple̞h viʒe ɑj ’nœ:he de ndɾo a hatke’mɛ:ʁe waʁ pɛn al a pe viʒe ɑj ’lɑ̃sət tə buɹg ’nœ:he ɹo:g ɹo:g ’diskɛn bah ’hɹwɑsɛn wa wa tɑ̃m gɾɑ: ’bomɑ̃ nøs kə mœ:ʁ ken a pe viʒe ɑj ’ɑ:he ’nœ:he hu’ve:e ɑj mɛ kɛjt e viʒe ho̞:ʁ ən ’distɑ̃s nɔ̃n ’ʁɛnte kə kɔ̃n ’wɑ:ɹe kət ken wa ɑj ’bœ:ɹe pe wa kɾɔ:g de: də dɔ̃n]
j'ai entendu les anciens dire qu'un avait été chez le curé et je ne sais pas bien... je ne sais pas s'il avait dit un mot de travers, et il avait été... après quand il était parti alors, pendant la journée, ce n'est pas dit que vous connaissiez Brelidi, là en allant... entre l'aller et le retour, quand il arrivait au sommet pour aller vers Lannbaeron, au sommet de la côte, une côté dure, alors il savait où il était arrivé, alors il revenait et il reprenait la route dans l'autre sens et quand il arrivait lancé vers le bourg, alors, avant... avant de descendre au carrefour il y avait... il y avait une petite côte, maintenant il n'y en a plus guère, et quand il arrivait là alors il savait de nouveau mais tant qu'il faisait la distance, il ne se rendait pas compte, il ne savait pas, jusqu'à ce que le matin arrive, quand le jour a commencé à venir
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
ya, unan 'h ae da digemenn, 'h ae gwechall da glask tud
▶ ya, unan 'h ae da digemenn 'h ae gwechall da glask tud da dougen pa vije ur marv
[ja yn he də di'emən he gwe'ʒɑl də glɑsk tyt tə 'du:gən pe viʒe mɑɹw]
oui, un qui allait annoncer allait autrefois chercher des gens pour porter quand il y avait un mort
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
prezeg, se zo evel unan hag a zo oc'h ober ur bern... ur bern kaoz kwa
▶ prezeg, se zo evel unan hag a zo oc'h ober ur bern... ur bern kaoz kwa, prezeg e-mesk ar reoù all kwa, met hennezh emañ evel e vez lâret, kazi tout ar gaoz gantañ
['pɹe:zɛg ze zo wɛl 'y:nən a zo ho̞:ɹ bɛɹn bɛɹn ko:s kwa 'pɹe:zɛk mesk ə ɹew ɑl kwa mɛ hẽ̞:s mɑ̃ wɛl ve lɑ:t 'ka:he tud go:s kɑ̃tɑ̃]
discourir, c'est comme un qui fait plein... plein de conversations quoi, discourir parmi les autres, mais celui-là a, comme on dit, presque toute la conversation à lui
Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Gouez da Jouitto, « en breton comme en français, on utilise des formes de personne seconde, en tutoiement et en vouvoiement, pour des usages impersonnels ». Stank eo an implij-se e bro Vear :
arriout a ra an nen d'ankouaout, pa ne gomzez ket ken (on arrive à oublier, quand on ne parle pas)
▶ arriout a ra an nen d'ankouaout pa 'gomzez ket ken
[ɑj ra nen dɑ̃’kwɑut pe gɔ̃m’zeskə ken]
on en arrive à oublier quand tu ne parles plus [breton]
Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi 00/0000)
Tangi YEKEL, gwengolo 2019