Brezhoneg Bro-Vear

An doubladur simpl

Doublañ, ha tridoublañ memes, un anv-gwan pe un adverb evit kreñvaat anezhañ zo un dra hag a vez graet stank en hom brezhoneg. Evel-henn eo termenet gant Mélanie Jouitteau (La réduplication simple) :

« La réduplication simple est un procédé morphologique qui obtient l'intensification du sens de l'adjectif ou de l'adverbe concerné. »

1. Anv-gwan

Pa vez doublet e vez kreñvaet an anv-gwan. Ur bern skwerioù hon eus en hom c'horpus ha da welet n'eus tamm harz ebet :

munut munut (très petits)

munut munut

['my:nyt 'my:nyt]

très petits

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

yaouank yaouank (très jeunes)

abaoe e oant yaouank yaouank

[bwe wɑ̃ɲ 'jowɑ̃ŋg 'jowɑ̃ŋg]

depuis qu'ils étaient tout jeunes

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

sklaer sklaer (très clair)

ya, sklaer sklaer aze

[jɑ skle̞:r skle̞:r 'ɑhɛ]

oui, clair clair [très clair] là

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

bihan bihan (très petits)

bihan bihan int

['bijən 'bijən iɲ]

ils sont très petits

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

vil vil (très vilain)

un dra vil vil evel-se ?

[ən drɑ: vi:l vi:l və'se]

un truc moche comme ça [anesthésie générale] ?

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

berr berr (très court)

Antoinette a vez berr-berr he reoù

['twɑnɛt ve bɛ:r bɛ:r i rew]

Antoinette a les siens très courts

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

don don (très profond)

Berr berr e dreid ha don don e gof ya, se ec'h eo... Berr berr e dreid, ha don don e gof, se, feiz... Evel-just, bep e verrae e dreid e done... ec'h ae e gof war-draoñ. Ha evel-se e vije don e gof quoi.

[bɛːʁ 'bɛːʁ i 'dʁɛjt a dõːn 'dõːn i 'goːf ja ze he̞ – bɛːʁ 'bɛːʁ i 'dʁɛjt a dõːn 'dõːn i 'goːf se fe – vɛl'ʒyst bɔb ve̞'ʁae i 'dʁɛjd 'dõːne he̞ i 'goːv waʁ'dʁow – a vəse viʒe 'dõːn i 'goːf kwa]

Les pieds [jambes] très courts et le ventre très profond, oui, ça c'est... Bien sûr, à mesure que ses pieds raccourcissaient, son ventre s'approfondissait, allait vers le bas. Et ainsi son ventre était profond [gros].

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

bras bras (très grand)

moan moan (très fin)

bras bras ha moan moan

[brɑ:z brɑ:z a mwɑ̃:n mwɑ̃:n]

très grand et très fin [homme]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

brav brav (très beau)

brav brav an amzer

[braw braw 'nãmzər]

le temps est très beau

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

hir hir (très longues)

treuz-yeot, Neus gwrizioù hir hir ha start da dennañ.

treus yèweut, Neus gwiryo hir hir a stard de tènan.

[tʁœs jɛwət] [nøs gwiʁjo hiʁ hiʁ a staʁd də tɛnã]

chiendent, Elle a de longues racines dures à enlever.

Herve Seubil : geot-ki [’jɛ wot ki] : chiendent

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Julien)

pell pell (très loin)

kerent pell pell

['ke:rɛn pɛl pɛl]

des parents éloignés

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

tev tev (très gros)

Ha honnezh 'nea rodoù caoutchouc, pas caoutchouc ma kerez, rodoù koad, met un tamm caoutchouc war-benn ar c'hoad eno, hini tev tev aze tamm bihan.

[a ’hõ nəa ’ʁoːʒo kawtʃuː pas kawtʃuː ma’keəs ʁoʒo’kwat – mɛ ən tãm kawtʃuː waʁbɛn ’hwad ’eno – ’hini tɪv’tɪv ’ahe tãm’biən]

Et elle [la charrette] avait des roues en caoutchouc, pas en caoutchouc si tu veux, des roues en bois, mais un morceau de caoutchouc sur le bois là, très épais.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

uhel-uhel (très haut)

ur wezenn-faou uhel-uhel

['weɛn vo: 'yəl 'yəl]

un hêtre très haut

Ifig Bihan, 1915, Bear (dastumet gant Tangi)

ponner ponner (très lourd)

an ogejoù kwa a roudenne, a groge 'ba an douar ivez kwa, met arriet a rae da lampat a-wechoù pa vije re... an ogejoù n'int ket ponner ponner kwa

[no'ge:ʒo kwa ɹu'dene 'gɾɔ:ge ban 'du:aɹ ie kwa mɛ ɑj ə ɾe də 'lɑ̃mpad 'we:ʒo pe viʒe ɹe no'ge:ʒo nɛɲ cə 'pɔ̃nəɹ 'pɔ̃nəɹ kwa]

la herse quoi rayait, crochait dans la terre aussi quoi met il arrivait qu'elle saute parfois quand il y avait trop... la herse n'est pas très lourde quoi

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

gros gros (très vulgaire)

a-wezhioù e veze traoù gros gros hañ

['we:ʒo viʒe trɛw gro:z gro:z ɑ̃]

parfois il y avait des choses très grossières hein

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

tomm tomm (très chaud)

pa vez tomm tomm ne gana ket, pa vo yen ne rey ket ivez

[pe ve tom tom 'gɑ̃:na kət a pe vo ji:n rɛj kəd 'ijə]

quand il fait très chaud, elle ne chante pas, et quand il fera [fait] froid, elle ne fera [fait] pas non plus

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

tanv tanv (très clair)

tanv tanv

[’tɑ̃:no ’tɑ̃:no]

[café] très clair

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

aezet aezet (très facilement)

n'an ket aezet aezet kwa

[nɑ̃ kəd 'e̞:zəd 'e̞:zət kwa]

je me déplace difficilement

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

prim prim (très vite)

ha prim prim da labourat

[a prym prym də la'bu:rət]

et très rapide à travailler [personne]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

diaes diaes (très difficile)

ha neuze e veze diaes diaes

[a 'nœhe viʒe 'diɛs 'diɛs]

et alors il était très difficile [pas commode]

Selina Jagin, 1920, Bear (dastumet gant Tangi)

nevez nevez (très neuf)

Ya, ya. Met anfin, bepred ne oa ket keit se e oa abaoe 'na bet e heskenn bepred. Ha honnezh a oa un heskenn nevez flamm. Nevez nevez.

[ja ja mɛd ã'fin 'bɔpət wa kə 'kɛjtse wa bwe na bed i 'e̞skən 'bɔpət – a 'hõ wa ən 'e̞skən ˌnewe'vlãm – 'newe 'newe]

Oui, mais enfin, ça ne faisait pas si longtemps que ça qu'il avait eu sa scie en tout cas. Et c'était une scie flambant neuve. Toute neuve.

Plac'h, 1925, Trezelan (Bear) (dastumet gant Riwal)

frank frank (très abondantes)

d'ar c'houlz-se ne oa ket frank frank an traoù partout

[də 'huls:e wa kəd vɾɑ̃ŋg vɾɑ̃ŋk tɾɛw paɹ'tut]

à cette époque-là les choses n'étaient pas très abondantes [pendant la guerre]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

skuizh skuizh (très fatiguée)

!!!

(dastumet gant Tangi)

Posubl eo tridoublañ an anv-gwan, evit kreñvaat muioc'h c'hoazh e ster ha tizhet an derez absolud :

un hent moan moan moan (une route particulièrement étroite)

un hent moan moan moan

[nɛn mwɑ̃:n mwɑ̃:n mwɑ̃:n]

une route particulièrement étroite

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

bihan bihan bihan spontus (minuscules, tout petits)

bihan bihan bihan spontus

[’bijən ’bijən ’bijən ’spɔ̃ntys]

tout petit

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

ne oa ket chomet pell pell pell... (il n'était pas resté particulièrement longtemps...)

ne oa ket chomet pell pell pell...

[wa kə 'ʃomət pɛl pɛl pɛl]

il n'était pas resté très très longtemps [veuf]...

Ivet Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

kar pell pell pell (un parent fort éloigné)

kar pell pell pell

[kɑ:r pɛl pɛl pɛl]

parent très éloigné

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

dousig dousig dousig (tout doucement)

(T. : penaos emañ kont ?) dousig dousig dousig

[’dusic ’dusic ’dusic]

(T. : comment ça va ?) tout doucement

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

e wellaont prim prim prim (ils grossissent extrêmement vite)

!!!

(dastumet gant Tangi)

sonn sonn sonn (particulièrement droit [personne])

sonn sonn sonn

[zɔ̃n zɔ̃n zɔ̃n]

très droit [homme]

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Moarvat zo un toullad-mat a dud hag o deus delc'het soñj deus an istor farsus « Ar garg plouz », kontet gant Ifig Troadeg deus Landreger. Fent o devoa ar selaouerien o klevet ar c'honter o lâret amploc'h evit justoc'h, pevardoublet pe bempdoublet an anvioù-gwan gantañ (Ret 'vije deoc'h bezañ gwelet, 1992, p.15) :

« Amañ 'mañ pont Sant-Frañsez ha hennezh 'zo ur pont bihan moan moan moan moan ha hir hir hir hir hir, ha hon garg plouz zo ledan ledan ledan ha n'eo uhel uhel uhel uhel met ledan ledan ledan eo ! »

Un tamm delc'h zo gant ar c'hemmadur war an anvioù-gwan doublet. A-hervez Jouitteau, « lorsque le premier élément est dans un environnement qui le fait muter (ici, le premier élément est un adjectif contigu à une tête nominale au féminin, ce qui déclenche une lénition K>G), la forme redupliquée apparaît non-mutée. » (idem)

#Neuze unan gozh-kozh a ziflukas diouzh ur c'hogn...

Ar memes skwer hon eus e-lec'h ne gemm ket kozh doublet :

ar reoù gozh kozh

ar reoù gozh kozh

[rew go:s ko:s]

les très anciens [personnes]

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

E-kichen ar skwer-se avat hon eus tri all gant ur c'hemmadur anyezhadurel sañset war holl c'herioù an doubladur :

reoù gozh gozh evel Cécile gouez dit

reoù gozh gozh evel Cécile aze gouez dit

[rew go:z go:z vɛl se’sil ’ɑhe gweʃ tit]

de très vieux [gens] comme Cécile comme tu dis

Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

n'eus ket nemet reoù gozh gozh gozh

n'eus ket nemet reoù gozh gozh gozh

[nøs kə mɛ rew go:s go:s go:s]

il n'y a que les très âgées [personnes]

Janin An Aodren, 1939, Bear (dastumet gant Tangi)

an hini gozh gozh gozh

an hini gozh zo deus Pempoull ha seizh andouilhenn deus he zoull, hag unan all deus he skoaz ken e kane tralala, an hini gozh gozh gozh, an hini gozh gast kozh

[ɑ̃ ’ni:ni go:z zo døs pɛm'pul a sɛjz ɑ̃n’duʎən døz i dul hag ə nɑl døz i skwɑ: ken ə ’gɑ:nɛ tralala ’ni:ni go:z go:z go:z a ’nɑ̃:ni go:z gɑst ko:s]

la vieille de Pempoull et sept andouilles accrochées à son trou, et une autre à l'épaule au point de chanter tralala, la vieille vieille vieille, et la vieille salope

morceau un

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

Menegiñ a ra Favereau ur skwer hañval bet serret gant Humphrey Humphreys (1997, p.94) :

#tud vi'an vi'an vi'an (des gens tout petits)

Diskwel a rafe kement-se eo trec'h ar fonologiezh war an ereadurezh en un arroudenn a-sort-se. Kavet a ra dimp justamant eo aezetoc'h a-fed distagañ adlâret ar memes ger kemmet evit n'eo tremen deus ar ger kemmet d'ar ger nann-kemmet.

2. Adverb

Doublet e vez un toulladig anvioù-gwan evit stummañ adverboù, kevreet gant ar stagell ha : berr-ha-berr (brièvement, au plus court), prim-ha-prim (rapidement), kriz-ha-kriz (à vif) ha bihan-ha-bihan (petit-à-petit).

berr-ha-berr (brièvement)

berr-ha-berr

[ˌbɛra'bɛr]

furtivement [apparition d'un ancien à un repas de famille]

Ifig Raoul, 1933, Bear (dastumet gant Tangi)

troc'hañ berr-ha-berr kwa (couper au plus court)

troc'hañ berr-ha-berr kwa

['trɔhɑ̃ ˌbɛrɑ'bɛr kwa]

couper au plus court quoi

Manuel Aofred, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)

hemañ 'h a berr-ha-berr (celui-ci coupe au plus court)

hemañ 'h a berr-ha-berr, hemañ 'h a prim kwa

[ˈhemɑ̃ ha ˌbɛɹaˈbɛɹ - ˈhemɑ̃ ha ˈpɹym kwa]

il va au plus court, il va vite quoi

Roje Dollo, 1932, Bear (dastumet gant Tangi)

vagamant prim-ha-prim evel-se 'da...

vagamant prim-ha-prim evel-se 'da...

[va'gɑ̃mɑ̃n ˌpɾyma'pɾym və'se da]

vaguement rapidement comme ça elle avait...

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

marv prim-ha-prim

marv prim-ha-prim

[mɑʁw ˌpʁyma'pʁym]

mort rapidement

Lusien Karluer, 1928, Bear (dastumet gant Tangi)

Ober ur barti prim-ha-prim.

Ober ur barti prim-ha-prim.

Ober parti prum a prum.

[obəʁ paʁti pʁym a pʁym]

Faire une partie rapidement.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

tennet kriz-ha-kriz (enlevé à vif)

tennet kriz-ha-kriz

['tɛnət kria'kri]

[dent] enlevée à vif [sans anesthésie]

Herve ar Beleg, 1957, Bear (dastumet gant Tangi)

kriz-ha-kriz ya (à vif oui)

kriz-ha-kriz ya

[kɹia'kɹi: ja]

à vif oui [sans anesthésie]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

bihan-ha-bihan (petit-à-petit)

Pa vez graet bas d'ober krampouezh vez ret lakat laezh bihan-ha-bihan peotramant vez graet polot. Da gentañ surtout, goude e vez mat lakat muioc'h, pa vez deleyet ar bleud.

Pé vé gwèt bas doc’h kranpous vé rèt lak lèz bieun a bieun motan-man-n vé gwèt polot. De gèntan surtout, goudé vé mad lak muc’h, pé vé délèyeut bloet.

[pe ve gwɛt bas dox kʁãpus ve ʁɛt lak lɛz biən a biən mo tãmãn ve gwɛt polot] [də gɛntã syʁtut gude ve mad lak myx pe ve delɛjət blœt]

Quand on fait une pâte à crêpe il faut mettre du lait petit à petit sinon ça fait des grumeaux. Au début surtout, après on peut mettre d'avantage, quand la farine à absorbé la lait.

Ivona Toudig, 1934, Bear (dastumet gant Julien)

Reiñ a ra Jul Gros (TDBP3, 1984, p.62) an adverb sioul-ha-sioul (discrètement) n'hon eus ket bet ar blijadur da glevet, siwazh !

Notennomp un dra drol evit achuiñ. Bezañ hon eus div skwer e-lec'h en deus an adverb (?), stummet gant un anv-gwan doublet, un dalvoudegezh anv-gwan :

da gentañ e vo berr-ha-berr met bep ma 'h ey... (au début c'est très court mais au fur et à mesure que ça va... [les gens ajoutent quelque chose au récit de départ])

da gentañ e vo berr-ha-berr met bep ma 'h ey...

[də ’gentɑ̃ vo bɛɹa’bɛɾ mɛ bop tə hɛj]

au début c'est très court mais au fur et à mesure que ça va... [les gens ajoutent quelque chose au récit de départ]

Lusieñ Minous, 1926, Bear (dastumet gant Tangi)

gros-ha-gros int (ils sont très grossiers [vulgaires])

gros-ha-gros int

[gʁo̞s a gʁo̞z iɲ]

ils sont très grossiers [vulgaires]

Ana Kozhig, 1929, Bear (dastumet gant Tangi)

Nag an eil nag egile n'o deus un dalvoudegezh adverb, met kentoc'h predikad. Ar stagell ha zo re a-fed ereadurezh en daou degouezh.

Tangi YEKEL, here 2019