Ur pennad pinvidik ken 'h eo a vez kavet diwar-benn ar sujed-se war al lec'hienn Arbres. Diskwel a ra Melani Jouito pegen liesseurt eo implij « an teal hag ar c'hwial » e Breizh-Izel, gant kalz a cheñchamantoù deus an eil bro d'eben ha deus an eil koulz d'egile. Gouez dezhi eo cheñch-dicheñch just a-walc'h an implijoù-se :
« Les systèmes de politesse sont fragiles en soi, car ils prospèrent dans la stabilité. Chaque locuteur sait alors exactement à quels usages correspondent quelles formes, et sont assurés de ne pas faire de faux-pas malheureux. Dès que les usages changent, ou que des contre-signaux apparaissent, les locuteurs sont insécurisés dans leurs pratiques et vont chercher des stratégies d'évitement, quitte à parler une autre langue. »
Ar brezhoneg komzet en Treger, evel ar brezhoneg standard, n'en deus ket nemeur a berzhioù dibar ken. Arri eo heñvel e sistem deus hini ar galleg. Kement-se a wele Jul Gros dija er bloavezhioù 1970 (Le Style populaire, 1974, p.603) :
« Actuellement et de façon générale, tu et vous (en s'adressant à une seule personne) s'emploient de la même façon en TP [trégorrois parlé] qu'en français.
Te (tu), se dit aux parents, aux enfants, aux amis et aux camarades, aux égaux, aux gens du même âge qu'on connaît et parfois aux inférieurs.
C'hwi (vous), s'emploie en parlant aux supérieurs, aux personnes plus âgées que soi, aux inconnus. »
E-se n'hon eus ket gwelet a diferañsoù en hom dastumad etre ar sistemoù gallek ha brezhonek. En tu-hont da se eo koazhet kalz implij ar brezhoneg er gevredigezh, han-se e terc'h an implijoù-se da nebeutaat bemdez.
Koulskoude, n'eus ket keit-se zo, e vane c'hoazh un implij ledanoc'h deus c'hwi. Roudoù deus ar sistem kozh an hini e oa, dishañval-mat deus an hini a-herie. Justamant e notenne Jul Gros « gwechall en Treger e kaozee dre c'hwi ar vugale hag o zud an eil re deus ar re all » (idem). Menegiñ a ra Melani Jouito ul « lenner deus Gwalarn e 1942 hag a lâr eo ar stumm dre c'hwi an hini a vez implijet peurvuiañ gant ar vugale ouzh o zud pa greskont ».
Ma mamm-gozh (ganet en 1928) he deus derc'het soñj deus familhoù en Bear lec'h e kaozee ar vugale dre c'hwi deus o zud. Ti he c'hoar-gaer Ann-Mari e vije kont evel-se. Hi hag he breudeur o deus kaozeet dre c'hwi deus o zud e-pad o buhez. Gwall souezhet e vije ma mamm-gozh gant kement-se, hag-eñ e vije implijet te gant al lodenn vrasañ deus an dud a-raok an eil brezel-bed dija.
Kement-se na vo ket dislâret gant un implij dreist-ordinal am eus notennet. Un tonton kozh din, ganet e 1931, a gaozea alies dre c'hwi deus an eil pe egile deus ma daou vab :
arri oc'h Jañ-Mai ?!
▶ arri oc'h Jañ-Mai
[ɑj ɔh ʒɑ̃'mɑj]
vous arrivez Jean-Marie [à un jeune enfant]
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
c'hwi zo fur 'vat, paotr bihan !
c'hwi zo fur 'vat, paotr bihan !
[hwi zo vy:r hɑt pod 'biən]
vous êtes sages, petit gars [à un enfant] !
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
ah ! c'hwi zo ur marmouz bihan
▶ ah ! c'hwi zo ur marmouz bihan
[a hwi zo 'mɑrmus 'pijən]
ah ! vous êtes un petit garnement
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
c'hwi zo ur wiñver hañ
▶ c'hwi zo ur wiñver hañ
[hwi zo 'wĩ:vər ɑ̃]
vous êtes un écureuil hein [un garnement]
Frañswa ar Bihan, 1931, Bear (dastumet gant Tangi)
Bepred eo n'eus ket nemet ur skwer a-sort-se. Ti an holl dud kozh e-lec'h on bet a-hend-all em eus klevet ordinal ar stumm dre de ouzh ar vugale, evel en galleg.
Tangi YEKEL, ebrel 2019