Brezhoneg Bro-Vear

Ar raganvioù heklev

Tangi YEKEL, eost 2019

• 1. Morfologiezh ha taol-mouezh
• 2. Degouezhioù implij
  • Sujed
  • Renadenn
  • Renadenn un araogenn
  • Gerioù perc'hennañ

Alies-a-wech e vijen souezhet o kavet raganvioù-gour, hep nemeur a dalvoudegezh ha plaset un tamm bihan pep lec'h er frazenn, evit pouezañ pe evit dishañvelaat. En gwirionez, kentoc'h evit raganvioù-gour hon eus aze « raganvioù heklev », evel e ra Melani Jouitto dioute. Studial a ra an danvez en ur pennad pinvidik war al lec'hienn Arbres. Alies e venegfomp anezhañ.

[^] 1. Morfologiezh ha taol-mouezh

Hervez Jouitto e vefe dishañval ar raganvioù-gour deus ar raganvioù heklev, dre o stumm ha dre oc'h implij :

« Les pronoms écho semblent parfois identiques aux pronoms forts indépendants, et l'effet d'emphase semble ne venir que d'un procédé de redoublement. Ce n'est cependant clairement pas le cas, et leurs formes comme leur distribution divergent nettement. »

Evit ar pezh a sell hom brezhoneg deus kreiz Treger e seblant ar raganvioù heklev bezañ ar memes tra doue hag ar raganvioù-gour. Setu aze ar stummioù hon eus bet klevet :

• me [me]
• te [te]
• eñ [ẽ̞]/[hẽ̞]
• hi [hi]
• ni [nim]
• c'hwi [hwi]
• i [i]

Da lâret eo ar memes stummioù hag ar raganvioù-gour dizalc'h. N'hon eus ket nemet ur skwer en hom c'horpus deus an 3GL, hag ar stumm i [i] an hini hon eus klevet :

pa ne vijent ket libr-i d'ober

• 👂 🔗 Ha neuze da sikour goro, ha da c'horo, pa ne vijent ket libr-i d'ober, me a rae quoi.

  A neuhé de jikour goro, a de horo, pé vijént ke lib i d’or, mé rê quoi.

  Et alors d'aider à traire. Quand ils n'étaient pas libres pour traire, c'est moi qui le faisait.

  Gant : plac'h, ganet e 1925 e Bear, o chom e Trezelan (Bear), marvet e 2021.

  Dastumer : Riwal

Talvezout a ra ar boan degas da soñj eo i unan deus an daou raganv-gour evit an 3L (goude ma vez implijet un tamm mat nebeutoc'h evit stumm all an 3L int) :

hag i a lâr « lein »

• 👂 🔗 hag i a lâr « lein »

  [a i lɑ:r lɛɲ]

  et eux disent « lein »

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

Feiz i a oa mestr quoi prest a-walc'h.

• 👂 🔗 An Almanted pa oant... Pa 'daint... Pa 'deaint antreet e-barzh ar Frañs quoi. Feiz i a oa mestr quoi prest a-walc'h.

  [nal’mãtət pe wãŋ ø – pe daŋ ø – pe ’deaŋ ã’tʁeət bah ’vʁãs kwa – fe ’i wa ’mest kwa pʁestə’waχ]

  Les Allemands quand ils sont... quand ils sont entrés en France, c'est eux qui commandaient.

  Gant : plac'h, ganet e 1925 e Bear, o chom e Trezelan (Bear), marvet e 2021.

  Dastumer : Riwal

N'hon eus skwer ebet gant ur raganv heklev int [iɲ]. N'eo ket dam da se avat e lârfomp n'eus ket dioutañ tamm ebet.

Menegiñ a ra Jouitto « an tregeriad ar Bozeg (1933) [hag a] notenna c'houi ar raganv-gour 2GL, met -hu ar raganv heklev 2GL ». Kement-se zo dislâret gant hom skwerioù, c'hwi eo an hini a vez klevet ha n'eo ket hu :

'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi

• 👂 🔗 'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi

  [mœm kə 'gwe̞ld ɔh hwi]

  nous ne vous avons pas vu

  traduction

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

pa welez ar briz a baeit-c'hwi

• 👂 🔗 n'eo ket paeet an traoù deus eo... deus eo kont, pa welez ar briz a baeit-c'hwi 'ba er vagazin hag ar pezh a werzhomp... ar briz a werzhomp-ni anezhañ, unan bennaket a gemer en ur dremen gwelet a rez, n'eo ket... n'eo ket normal gwelet traoù evel-se

  [nɛ kə ’pɛɛt trɛw døs hɛ døs hɛ kɔ̃n pe ’wɛ:lɛz bri:z ’bɛɛt hwi bar va’gɑ:ʒən a pez ’wɛʁzɑ̃m bri:z ’wɛrzɑ̃m nim neɑ̃ yn mə’nɑkət ’gomɛr nœr ’dremɛn gwɛz nɛ kət nɛ kə ’nɔʁmaj gwɛ:lət tʁɛw vi’sɛ]

  les produits ne sont pas payés selon... selon la situation [les prix du marché], quand tu vois le prix que vous payez vous dans le magasin et ce que nous vendons... le prix auquel nous le vendons, il y en a quelques un à prendre en passant vois-tu, ce n'est pas... ce n'est pas normal de voir des choses comme ça

  Gant : Aleñ Toudig, ganet e 1968 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e / Plûned.

  Dastumer : Tangi

penaos e rit-c'hwi ?

• 👂 🔗 penaos e raec'h-c'hwi ? penaos e rae Frédérique ? goull ganti ! goull ganti ! je ne sais pas penaos e rae Frédérique, kar soñjet 'meus se (T. : moarvat 'dea ur bern pasianted) hag-eñ e oa labourat deus an noz !

  [pəˈnɔ̃ re̞t hwi - pəˈnɔ̃ ʁɛ fʁedeʁik - gul ˈgɑ̃nti - gul ˈgɑ̃nti - ... pəˈnɔ̃ ʁɛ fʁedeʁik - kaʁ ˈʒɔ̃ːʒɛ møs se - aˈgẽ wa laˈbuːʁət dəz nɔ̃ːs]

  comment faisiez-vous ? comment faisait Frédérique ? demande-lui ! demande-lui ! je ne sais pas comment faisait Frédérique, car j'ai pensé ça (T. : sans doute avait-elle beaucoup de patience) alors qu'elle travaillait de nuit !

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

ne deuec'h ket-c'hwi aze ken

• 👂 🔗 gant Céline, met a-benn neuze 'deuec'h ket c'hwi aze ken hañ ! met evel-se eu... 'da bet komañset dont eu... pa oa 'ba ar foyer, hag evel-se e blije dezhi dont da... e deue da evañ kafe, ha gwech-ha-gwech-all e degase ur bakadenn gafe, peotramant ur bakadenn gachoù ganti, met plijout a rae dezhi dont hañ !

  [gɑ̃n seˈlin - mɛ be̞n ˈnœːhe ˈdɛhkə hwi ˈɑhe̞ ken ɑ̃ - mɛ viˈse̞ ə da be ko̞ˈmɑ̃sə dɔ̃n ə - pa wa bah fwaje a viˈse̞ ˈbiːʒe̞ dɛj dɔ̃n tə - de̞ də ˈeːvə ˈkɑfe - a ˌgweʃəgweˈʒɑl ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑfe - pəˈtɑ̃mɑ̃n ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑʃo ˈgɑ̃nti - a ja - mɛ piːʒ ə ʁe̞ dɛj dɔ̃n ɑ̃]

  avec Céline, pour lors vous ne veniez plus là hein ! mais comme ça euh... elle avait commencé à venir euh... quand elle était au foyer, et comme ça ça lui plaisait de venir... elle venait boire du café, et quelquefois elle apportait un paquet de café, ou autrement un paquet de gâteaux, elle aimait venir hein !

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

Dibar eo emezit-hu, « mutu » [my'ty]. Da meur a vrezhoneger e lâr un dra bennaket met n'emañ ket en implij ken koulz lâret ha luziet eo e ster. Kontet en devoa Roje Dollo din (ganet e 1932) en devoa soñj deus unan kozh en e vugaleaj hag a lâre anezhañ alies, kement ha ken bihan ma voe lesanvet « mutu ». Moarvat ne vije ket komprenet ken an dro-lâr a-benn neuze gant ar rummadoù yaouankañ er bloavezhioù 1930-40 :

amañ e oa ur paotr-kozh aze gwechall hag eñ a lâre « mutu » bep ger, « mutu », hag e veze lâret « mutu » dioutañ a-benn ar fin

• 👂 🔗 amañ e oa ur paotr-kozh aze gwechall hag eñ a lâre « mutu » bep ger, « mutu », hag e veze lâret « mutu » dioutañ a-benn ar fin

  [’ɑ̃mɑ̃ wa po’koz ’ɑhe gwe’ʒɑl a hẽ̞: ’lɑ:rɛ myty bob gi:r myty a viʒe ’lɑ:rəd myty djɔ̃tɑ̃ bɛn’fin]

  ici il y avait un vieux là autrefois et il disait « disez-vous » à chaque mot, « disez-vous », et finalement on l'appelait « disez-vous »

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

Un dra bennaket all a diskwel eo luziet an traoù gant an dro-lâr-se. An hini nemetañ a ra ganti war ar prim a seblant implijet anezhi el L1 :

herie, 'mutu, emañ hon dro, n'eo ket da hini !

• 👂 🔗 un tamm hejañ dezhañ, 'na doan goude sell, « herie, 'mutu, emañ hon dro, n'eo ket da hini ! »

  [ntɑ̃m 'hĩ:ʒɑ̃ deɑ̃ na dwɑ̃:n 'gu:de sɛl 'hɛje 'myty mɑ̃ ɔ̃m dɾo: ne̞ kə də 'hi:ni]

  on l'avait secoué un peu, il avait peur après regarde, « aujourd'hui, dîmes-nous, c'est notre tour, ce n'est pas le tien ! » [anciens élèves rencontrant leur ancien instituteur des années plus tard] !

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

tremenet zo amzer abaoe, 'mutu, met... pep hini e dro

• 👂 🔗 « tremenet zo amzer abaoe, 'mutu, met... pep hini e dro »

  [tɾe'me:nə so 'ɑ̃mzəɹ bwe myty mɛt po'pi:ni i dɾo:]

  « il y a eu du temps de passé depuis, dîmes-nous, mais... chacun son tour »

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

Jul Gros a ra « pronom emphatique » deus ar raganvioù heklev (Le trésor du breton parlé 3, 1984, p.139). Evitañ eo « taol-mouezhiet kalz, ingal eo petore plas en deus er frazenn ». Sevel a reomp a-du gantañ.

Notenniñ a ra c'hoazh yezhoniour Tredraezh-Lokemo e c'hall ar raganvioù heklev bezañ doublet (idem, p.62) :

ar gontell-se zo din-me-me
Deom-ni-ni n'en devoa lâvaret ger
Petra a c'hoari deoc'h-hu-hu ?

N'hon eus ket skwer ebet a-sort-se.

[^] 2. Degouezhioù implij

koñstatiñ a ra Jouitto « diwelusted ereadurel » ar raganvioù heklev, dre 'n avani n'o deus efed ebet war ereadur ar frazenn. Se zo kaoz ac'hanta e c'hall lâret penaos « le pronom écho n'est pas considéré comme un pronom sujet puisqu'il ne permet pas un accord pauvre ». Kement-mañ a vez diskwelet er skwer-mañ :

ar briz a werzhomp-ni anezhañ

• 👂 🔗 n'eo ket paeet an traoù deus eo... deus eo kont, pa welez ar briz a baeit-c'hwi 'ba er vagazin hag ar pezh a werzhomp... ar briz a werzhomp-ni anezhañ, unan bennaket a gemer en ur dremen gwelet a rez, n'eo ket... n'eo ket normal gwelet traoù evel-se

  [nɛ kə ’pɛɛt trɛw døs hɛ døs hɛ kɔ̃n pe ’wɛ:lɛz bri:z ’bɛɛt hwi bar va’gɑ:ʒən a pez ’wɛʁzɑ̃m bri:z ’wɛrzɑ̃m nim neɑ̃ yn mə’nɑkət ’gomɛr nœr ’dremɛn gwɛz nɛ kət nɛ kə ’nɔʁmaj gwɛ:lət tʁɛw vi’sɛ]

  les produits ne sont pas payés selon... selon la situation [les prix du marché], quand tu vois le prix que vous payez vous dans le magasin et ce que nous vendons... le prix auquel nous le vendons, il y en a quelques un à prendre en passant vois-tu, ce n'est pas... ce n'est pas normal de voir des choses comme ça

  Gant : Aleñ Toudig, ganet e 1968 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e / Plûned.

  Dastumer : Tangi

En hom brezhoneg e c'hall ar raganvioù heklev doubliñ ar rener, ar renadenn, renadenn un araogenn hag ar ger-perc'hennañ.

[^] Sujed

Peurvuiañ e vo doublet ur rener raganv ebarzhet gant ar raganv heklev.

Alies neuze e vo staget deus ar verb :

penaos e lârfen-me

• 👂 🔗 gwechall e oa tammoù lojennoù ha traoù, tammoù lojoù a vije laket eu... penaos e lârfen-me, evel... ne oa ket grignol ebet met eu... e vije tammoù traoù hag a vije graet evit lakat al lann da se... gwechall e vije graet tan gant lann hag aze 'ba... 'ba... dindan an doenn e vijent klenket, hag aze e vije bet graet un doenn gant eu... gant foueskennoù balan ha traoù kwa, hag aze a-wechoù e vije laket tammoù plouz ha traoù all, hag aze pa 'h arrie an heol warne, aze e vije « plas ar c'hazh »

  [gwe’ʒɑl wa ’tɑ̃mo lo’ʒeno a tɾɛw ’tɑ̃mo ’lo:ʒo viʒe ’lɑkəd ə pə’nɔ̃:z ’lɑɹfɛn me wɛl wa kə ’gɾiɲəl bed mɛd ə viʒe ’tɑ̃mo tɾɛw a viʒe gwɛt wid ’lɑkə lɑ̃n də ze gwe’ʒɑl viʒe gwɛt tɑ̃:n gɑ̃n lɑ̃n ag ’ɑ:he bah bah di’nɑ̃:n ’do:ən viʒɛɲ ’klɛŋkət ag ’ɑ:he viʒe be gwɛ ’ndo:ən gɑ̃n ə gɑ̃n vwɛs’keno ’bɛ:lən a tɾɛw kwa ag ’ɑ:he ’we:ʒo viʒe ’lɑkə ’tɑ̃mo plu:z a tɾɛw al ag ’ɑ:he pe ’hɑje ’nɛwɔl waɹnɛ ’ɑ:he viʒe plas’hɑ:s kwa]

  autrefois il y avait de petites cabanes et tout, de petites cabanes où on mettait euh... comment dirais-je, comme... il n'y avait pas de grenier mais euh... il y avait de petites choses qu'on faisait pour mettre l'ajonv à sé... autrefois on faisait le feu avec de l'ajonc et là dans... dans... sous le toit on les rangeait, et là on faisait un toit avec euh... avec des gerbes de genêts et tout quoi, et là parfois on mettait de la paille et d'autres choses, et là quand le soleil donnait sur eux, là c'était « la place du chat »

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

ma komañsez-te d'ober

• 👂 🔗 ma emañ ar reoù all o kaozeal, ma gomañsez-te d'ober, e troc'hez o ger dezhe

  [ma mɑ̃ rew ɑl ko’zeəl ma go’mɑ̃sɛs te do:r e ’drɔhɛz o gi:r dɛ:]

  si les autres sont en train de parler, si tu commences-toi à le faire, tu leur coupes la parole

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

e Kawan emañ-eñ, n'emañ ket ?

• 🔗 en ur vont da lakat kerc'h d'e hini 'na pozet e dorn war revr ar gazeg

  [nɔ̃n vɔ̃n tə 'lɑkə kɛrh di 'hini na 'po:zəd i dɔrn war rɛ:r 'gɑ:zɛk]

  tout en allant donner de l'avoine à la sienne, avait posé sa main sur le cul de la jument

  Gant : Ifig ar Bihan, ganet e 1915 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2012, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

bloavezhioù zo on-me o kafeañ anezhi

• 🔗 bloavezhioù zo on-me o kafeañ anezhi

  [bla'we:ʒo zo hɔ̃me ka'fe:ɑ̃ nɛj]

  cela fait des années que je lui sers le café

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

an hini a vank-me da lâret

• 👂 🔗 ar sunelloù, an hini a lâr... an hini a vank-me da lâret

  [zy'nelo 'nini lɑ:r 'nini vɑ̃ŋ me də lɑ:rd]

  des traits, ce que dit... que je veux dire moi

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

Homañ diwezhañ zo drol a-walc'h. Ne c'hortozer ket ur raganv heklev aze, met kentoc'h an araogenn displeget din. Ur faotenn ereadurezh en defe graet ar c'homzer ? Ur raganv-gour dizalc'h an hini a vefe peotramant e c'haller kaout ur raganv heklev en degouezh-se ?

Da notenniñ c'hoazh implij stank a-walc'h un dislâr dre mousfent, pa adlârer un tamm deus kaoz egile asambles gant an dro-lâr skornet « ...a lâran-me ivez » :

en promo a lâran-me ivez ! (mais oui bien sûr, en promo !)

• 👂 🔗 en promo a lâran-me ivez

  [ɑ̃ 'promo 'lɑ:rɑ̃ me ije]

  en promo que je dis aussi [ironique]

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

« labourat » a lâran-me ivez **(« travailler », mais oui bien sûr !) **

• 👂 🔗 (J. : er-maez e oas marteze o labourat ?) met nann, n'an ket, « labourat » a lâran-me ivez

  [mɛ nɑ̃n nɑ̃ kət la'bu:ɹəd 'lɑ:ɹɑ̃ me ie]

  (J. : tu étais dehors peut-être à travailler ?) mais non, je ne vais pas, « travailler » que je dis aussi [ironique]

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

Barrek eo ar raganv heklev da vezañ war-lerc'h an anv-gwan-verb :

ma karjen bezañ miret-me ma c'hatchism brezhonek

• 🔗 ma karjen bezañ miret-me ma c'hatchism brezhonek

  [ma 'gɑrʃɛn 'beɑ̃ 'mi:rə me mə gɑt'ʃis bɾɛ'zɔ̃:nək]

  si j'avais bien voulu garder mon [livre de] catéchisme en breton

  Gant : Frañswa ar Bihan, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

memestra oamp o lâret-ni

• 🔗 memestra e oamp o lâret-ni, n'eus ket skol peogwir emañ foar Vre

  [mos’tra wãm ’lɑ:rə nim nøs kə sko:l py’gyr mã vwɑ:r vre:]

  quand même nous disions-nous, il n'y a pas école aujourd'hui puisque c'est la foire du Menez Bre

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

pa oan arri-me war an dachenn

• 👂 🔗 pa oan arri-me war an dachenn

  [pe wɑ̃n ɑj me waʁn 'dɑʃən]

  quand j'étais arrivé sur le terrain [installé professionnellement]

  Gant : Ifig Raoul, ganet e 1933 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2020, tud bet ganet e Bear / Sant Eler.
  Marc'hadour machinoù oa, bet 'neus labouret partout 'ba Bro-Dreger ha Kerne-Uhel

  Dastumer : Tangi

ar bloaz 'h on ganet-me sell

• 👂 🔗 mille neuf cent trente-deux, ar bloaz 'h on ganet-me sell

  [mil nœf sɑ̃ trɑ̃n’dø blɑ: hɔ̃ ’gɑ̃:nə me sɛl]

  mille neuf cent trente-deux, l'année où je suis né regarde

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

penaos 'tefe lâret-te ?

• 🔗 penaos 'tefe lâret-te ?

  [pə'no:s tefe 'lɑ:rɛt te]

  comment aurais-tu dit [dirais-tu] ?

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

Pe c'hoazh war-lerc'h an adverb nac'hañ ket :

gerioù ha n'implijomp ket-ni a deskez

• 🔗 gerioù ha n'implijomp ket-ni a deskez

  ['gi:rjo a nim'plijɑ̃m kə nim a 'diskəs]

  tu apprends des mots que nous n'utilisons pas

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

n'on ket-me o vont da addeskiñ

• 👂 🔗 (barrek eo ?), 'ba an oad on arru, n'on ket-me o vont da addeskiñ ga... brezhoneg hañ

  [’bɑrɛg ɛ bah nwɑ:d ɔ̃ ɑj nɔ̃ kə me vɔ̃n də ’hɛsa hɑ’d:iskĩ gɑ brɛ’zɔ̃:nəg ɑ̃]

  (c'est déjà joué ? C'est possible ?), à l'âge que j'ai, je ne vais pas réapprendre le fr... le breton hein

  ???

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

ne deuec'h ket-c'hwi aze ken

• 👂 🔗 gant Céline, met a-benn neuze 'deuec'h ket c'hwi aze ken hañ ! met evel-se eu... 'da bet komañset dont eu... pa oa 'ba ar foyer, hag evel-se e blije dezhi dont da... e deue da evañ kafe, ha gwech-ha-gwech-all e degase ur bakadenn gafe, peotramant ur bakadenn gachoù ganti, met plijout a rae dezhi dont hañ !

  [gɑ̃n seˈlin - mɛ be̞n ˈnœːhe ˈdɛhkə hwi ˈɑhe̞ ken ɑ̃ - mɛ viˈse̞ ə da be ko̞ˈmɑ̃sə dɔ̃n ə - pa wa bah fwaje a viˈse̞ ˈbiːʒe̞ dɛj dɔ̃n tə - de̞ də ˈeːvə ˈkɑfe - a ˌgweʃəgweˈʒɑl ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑfe - pəˈtɑ̃mɑ̃n ˈdjɛse̞ baˌkɑˑdən ˈgɑʃo ˈgɑ̃nti - a ja - mɛ piːʒ ə ʁe̞ dɛj dɔ̃n ɑ̃]

  avec Céline, pour lors vous ne veniez plus là hein ! mais comme ça euh... elle avait commencé à venir euh... quand elle était au foyer, et comme ça ça lui plaisait de venir... elle venait boire du café, et quelquefois elle apportait un paquet de café, ou autrement un paquet de gâteaux, elle aimait venir hein !

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

ma n'a ket-eñ war-raok

• 👂 🔗 ma n'a ket-eñ war-raok, n'a ket ar peurrest

  [ma na kə ẽ̞: wa'ʁo:g na kə 'pɛʁɛs]

  si celui-là [la santé] ne va pas, le reste ne va pas

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

diwall na gouezhfe ket-eñ war da droad

• 👂 🔗 met ar min-se zo poner paotr, diwall na gouezhfe ket-eñ war da droad

  [mɛ ə mi:n ze zo ’pɔ̃ˑnəʁ po̞t - ’diwal ’gwefe ẽ war də drwɑt]

  mais cette pierre-là c'est lourd mon gars, fais attention qu'elle ne tombe sur ton pied

  Gant : Frañswa ar Bihan, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

Goude un anv-gwan evel kat (capable) pe un adverb evel krog (bezañ krog, commencer) :

hag-eñ e oa kat-hi

• 👂 🔗 met 'da ket ezhomm, hag-eñ e oa kat-hi da vont du-se direkamant ivez, e-lec'h dont amañ

  [mɛ da kəd e:m gẽ̞: wa kɑt hi də vɔ̃n 'dyhe dirɛ'kɑ̃mɑ̃n ije le̞h dɔ̃n 'ɑ̃mɑ̃]

  mais elle n'avait pas besoin, alors qu'elle pouvait elle aller chez toi directement, au lieu de venir ici

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

an hini ec'h eo krog-hi enni aze

• 👂 🔗 Met an hini vihan, an hini ec'h eo krog-hi enni aze ha c'hoazh e welez ur varrenn vihan wenn war he fenn aze, fas d'an nor, an nesañ tu-mañ amañ.

  [mɛ ni’viːən ’niː he̞ kʁok ’hi ’nɛni ’ahe – a hwas ’weːlɛz ˌvaʁən ˌviən ’wɛn waʁ i ’vɛn ’ahe – vastə’noːʁ ’ne̞sã ’tumã ’ãmã]

  Mais la petite [jument], celle qu'elle tient [par la bride], et encore tu vois une petite barre blanche sur sa tête, en face de la maison, le plus proche de ce côté-ci.

  Gant : plac'h, ganet e 1925 e Bear, o chom e Trezelan (Bear), marvet e 2021.

  Dastumer : Riwal

Pa vez ur raganv-gour rener dirak ar verb, ne gaver nemet un degouezh e-lec'h e c'hall bezañ doublet gant ur raganv heklev. En dro-lâr me a oar-me (je n'en ai aucune idée) an hini eo :

me a oar-me penaos

• 👂 🔗 me a oar-me penaos

  [me wɑ:ʁ me pə'nɔ̃:s]

  je ne sais comment

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

me a oar-me pegement a ra

• 👂 🔗 me a oar-me pegement a ra

  [me wɑ:r me pe'gemən ra]

  je n'en sais rien combien elle fait [volume d'une barrique]

  Gant : Ivet Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear.

  Dastumer : Tangi

me a oar-me pet gwezh

• 👂 🔗 aze e tremenent, me a oar-me pet gwezh, ha ma vije ur parkad ed e vijent... hag e vije arri dare da... e tremenent e-barzh

  [’ɑ:he dʁe’me:nɛɲ me wɑ:r me pet kweʃ a viʒe ’pɑɹkad e:d viʒe̞ɲ viʒe ɑj ’dɑ:ɹe də dɹe’me:nɛɲ bɑrs]

  là ils passaient, je ne sais combien de fois, et s'il y avait un champ de blé ils étaient... qui était prêt à... ils passaient dedans [pour installer les poteaux électriques]

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

[^] Renadenn

Sell amañ div skwer :

me 'meus bet diwallet ac'hanout-te

• 👂 🔗 me 'mije bet diwallet anezhañ hañ ! me 'meus bet diwallet... ac'hanout-te, ha neuze e vijes en vakañsoù ganimp ha neuze Annaig ivez, e-pad n'onn ket pegeit hañ !

  [me ˈmiʒe be diˈwɑlə ˈneːɑ̃ ɑ̃ - me møz be diˈwɑlət - o̞wtːe a ˈnœːhe̞ ˈviʒe̞s vaˈkɑ̃so gɑ̃ˈnim a ˈnœːhe̞ anaˌig ˈie - pad ˈnɔ̃ kə peˈgɛjd ɑ̃]

  moi je l'aurais gardé hein [bébé] ! moi j'ai... je t'ai gardé, et alors tu étais en vacance avec nous et alors Annaig aussi, pendant je ne sais combien de temps hein !

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi

• 👂 🔗 'meump ket gwelet ac'hanoc'h-c'hwi

  [mœm kə 'gwe̞ld ɔh hwi]

  nous ne vous avons pas vu

  traduction

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

A-drugarez d'ur frazenn kavet e korpus Jul Gros e lâr Jouitto e c'hall « le trégorrois antéposer un pronom objet incorporé dans une préposition pour les personnes 1 et 2. Un pronom écho est alors possible ». N'hon eus ket dastumet skwer ebet deus se maleüruzamant :

ac'hanout-te a dapan, emezañ

[^] Renadenn un araogenn

Hom brezhoneg ne staga ket alies ur raganv heklev deus un araogenn. Din-me eo an hini hon eus dastumet ar muiañ. Koulskoude n'eo ket nemet 2,50% deus an hollad (20 gwech din-me enep da 800 din).

araogenn da :

hemañ zo din-me ?

• 👂 🔗 1. hemañ zo din-me ? 2. ya ! hein ? 1. bezañ 'to anezhañ ? me 'mo ket... 2. 'to ket a gafe ? petra zo arri ganit ? n'out ket d'evañ ur bannach kafe ? 1. ah, geo ! ec'h an d'ober neuze, ma... ma 'teus c'hoant gwelet ac'hanon gros ! 2. oh, 'meus ket da avat ! me 'ran ket foutr 1. ah, nann... 2. pe ec'h evi kafe pe 'ri ket 1. n'eo ket tomm ma gafe

  1. ['hemɑ̃ zo 'dĩme] 2. [ja - ...] 1. [... - ...] 2. [... - ... - ...] 1. [... - ... - ...] 2. [o møs kə da ha - me rɑ̃ɲ kə fud a] 1. [...] 2. [pe 'he:vi 'kɑfe pe ri kə] 1. [...]

  1. celui-ci est à moi [café] ? 2. oui ! hein ? 1. tu le veux ? moi je ne le boirai pas... 2. tu ne prends pas ton café ? qu'est-ce qui t'arrive ? tu ne peux pas boire le café ? 1. ah, si ! je vais faire alors, si... si tu veux me voir grosse ! 2. oh, mais non ! moi je m'en fous 1. ah, non... 2. si tu bois du café ou pas 1. mon café n'est pas chaud

  Gant :
  – Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.
  – Ifig ar Bihan, ganet e 1915 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2012, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

hennezh zo dit-te ?

• 🔗 hennezh zo dit-te ?

  [hẽ:s so 'dit:e]

  il est à toi ?

  Gant : Ivet Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear.

  Dastumer : Tangi

araogenn gant :

div wezh zo goulennet ganin-me

• 🔗 div wezh zo goulennet ganin-me

  [diw weʃ so 'gu:lə gə'nĩme]

  on m'a demandé deux fois

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

petra zo arri ganit-te ?

• 👂 🔗 petra zo arri ganit-te ?

  ['pʁɑ: zo ɑj gɑ̃'nit:e]

  qu'est-ce qu'il t'arrive ?

  Gant : Jañ-Pier ar C'hamm, ganet e 1948 e Bear, o chom e Sant Laorañs, tud bet ganet e Bear / Bear.

  Dastumer : Tangi

araogenn evel :

evelton-me

• 🔗 evelton-me

  ['wɛltɔ̃ me]

  comme moi

  Gant : Ifig ar Bihan, ganet e 1915 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2012, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

strizh eveltout-te ivez ya

• 👂 🔗 strizh eveltout-te ivez ya, ma karjen e vijen chomet evel-se ya, laosk e oa warnon hag euh...

  [stɾi:z 'wɛltut:e ije ja ma ’kɑ:rin viʒɛn ’ʃɔmə vi’se ja ’lɔskə wa ’wɑrnɔ̃ ag ə]

  menu comme toi aussi oui, si j'avais voulu je serais resté comme ça oui, je flottais dans mes habits et euh...

  Gant : Michel Talgen, ganet e 1951 e Plûned, o chom e Bear, tud bet ganet e Plûned.
  Brezhoneg brav ha distaget evel tud kozh-kozh, distummañ a ra geriennoù avat.

  Dastumer : Tangi

bezañ zo plasoù er Finistère e kaozeont eveltomp-ni

• 🔗 bezañ zo plasoù er Finistère e kaozeont eveltomp-ni

  [be zo 'blɑso finis'tɛr a 'go:ze wɛltɔ̃m nim]

  il y a des endroits dans le Finistère où ils parlent comme nous

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

araogenn evit :

ya met eviton-me bepred eo se bepred

• 🔗 ya met eviton-me bepred eo se bepred

  [jɑ mɛ witɔ̃ me 'bopə ɛ ze 'bopət]

  oui mais pour moi c'est ça toujours

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

araogenn nemet :

nemeton-me

• 👂 🔗 (T. : tout an dud a gav anezhe heñvel) nemeton-me

  [mɛrtɔ̃me]

  (T. : tout le monde les trouve semblable) sauf moi

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

n'eus ket nemedout-te

• 🔗 n'eus ket nemetout-te

  [nøs kə mɛr’tut:e]

  il n'y a que toi

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

ne oa ket nemetomp-ni evel Bretoned

• 🔗 ne oa ket nemetomp-ni evel Bretoned

  [wa kə mɛr'tɔ̃m nim vɛl bɾœ'tɔ̃:nət]

  il n'y avait que nous comme Bretons

  Gant : Frañswa ar Bihan, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

araogenn deus :

eñ n'eo mat nemet da foutrañ goap diouzhin-me

• 🔗 ???

  Dastumer : Tangi

ha diouzhit-te e rae ?

• 🔗 ha diouzhit-te e rae ?

  [a di'wit:e rɛ] SJ

  et à toi il faisait [il s'adressait en breton] ?

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

araogenn war-lerc'h :

se a oa war ma lerc'h-me goude neuze

• 👂 🔗 ya, se a oa war ma lerc'h-me goude neuze

  [ja ze wa waʁ ma lɛʁh me ’gu:de ’nœhe]

  oui, c'était après moi alors [ceux qui ont pris la succession de la société]

  Gant : Ifig Raoul, ganet e 1933 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2020, tud bet ganet e Bear / Sant Eler.
  Marc'hadour machinoù oa, bet 'neus labouret partout 'ba Bro-Dreger ha Kerne-Uhel

  Dastumer : Tangi

Achuomp gant an dro-lâr skornet emezon-me, distaget [mɔ̃me̞] :

añfin emezon-me

• 👂 🔗 añfin emezon-me, poent eo dezhe ober kar emezon-me, 'ba ar stumm-mañ emezon-me, n'eus ket voaien emezon-me da... pa welez anezhe tout o vont kwa

  [ɑ̃'fin mɔ̃mɛ pwɛn e̞ dɛ o:ɹ kaɹ mɔ̃mɛ bah 'stym:ɑ̃ mɔ̃mɛ nøs kə 'vojən mɔ̃mɛ də pe 'we̞:le̞z nɛ: tud vɔ̃n kwa]

  enfin dis-je, il est temps qu'ils le fassent [que les choses s'améliorent] car dis-je, dans ce cadre-là dis-je, il n'y a pas moyen dis-je de... quand tu les vois tous mourir quoi [bêtes]

  Gant : Lusieñ Minous, ganet e 1926 e Brelidi, o chom e Bear, marvet e 2024, tud bet ganet e Sant Laorañs / Koadaskorn.

  Dastumer : Tangi

Ne seblant ket bezañ posubl stagañ ur raganv heklev deus un araogenn en 3vet gour (unander pe liester).

[^] Gerioù perc'hennañ

En degouezhioù-se e vez doublet ar ger perc'hennañ war-lerc'h an anv-kadarn :

ma gazeg-me

• 🔗 ...'h eo ma gazeg-me oa o touch dezhi te sur a-walc'h

  [hɛ mə ’gɑ:zəg me wa tuʃ tɛj te zur wah]

  ... que ma jument à moi était en train de la toucher sans doute

  Gant : Ifig ar Bihan, ganet e 1915 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2012, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

da dud-te

• 🔗 da dud-te

  [də dyt te]

  tes parents à toi

  Gant : Manuel Aofred, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

e jardin-eñ

• 🔗 met e jardin-eñ pe e bark a balo anezhañ

  [mɛ i 'jardin ẽ: pe i bark 'palo 'neã]

  mais son jardin à lui ou son champ, il le bêchera

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

he mamm-hi

• 👂 🔗 me 'meus klevet se hañ ! n'onn ket hag-eñ eo gwir hañ ! ha... ha he mamm-hi zo arri aze da chom kua, 'ba en Bear

  [me møs ˈklɛwə se ɑ̃ - ˈnɔ̃ kəd aˈgẽ e̞ gwiːʁ ɑ̃ - a a i ˈmɑ̃mˌhi zo aj ˈɑhe̞ də ʃo̞m ˈkya - ban ˈbeːaʁ]

  moi j'ai entendu ça, hein ! je ne sais pas si c'est vrai hein ! et... et sa mère à elle est arrivée là pour habiter quoi, à Bear

  Gant : Lusiena ar C'harluer, ganet e 1928 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2021, tud bet ganet e Tonkedeg / Plûned.

  Dastumer : Tangi

hon brezhoneg-ni

• 👂 🔗 hon brezhoneg-ni ne dalv mann ebet

  [ɔ̃m bre'zɔ̃:nəg nim dɑ:l mɑ̃n bet]

  notre breton à nous ne vaut rien

  Gant : Frañswa ar Bihan, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

N'hon eus ket skwer ebet evit an 2GL hag an 3GL. Gant Yann an Du (Le Trégorrois à Plougrescant, 2012, p.47) eo fourniset ar stummioù a vank :

ho pugale-c'hwi
o bugale-i

Gwelloc'h eo d'hom brezhoneg ar raganvioù heklev evit doublañ an araogenn da. Ral eo ar skwerioù dindan :

da gaout e di dezhañ

• 👂 🔗 Sur eo an nen da gaout tomm ordin bepred, ha da gaout e di dezhañ.

  On est toujours sûr d'avoir chaud en tout cas. Et d'avoir sa maison à soi.

  Gant : plac'h, ganet e 1925 e Bear, o chom e Trezelan (Bear), marvet e 2021.

  Dastumer : Riwal

hennezh eo o stumm dezhe da vevañ han-se

• 👂 🔗 hennezh eo o stumm dezhe da vevañ han-se

  [hẽ:z ɛ o stym dɛ: də 'vewɑ̃ ɑ̃n'se]

  ça c'est leur mode de vie alors

  Gant : Roje Dollo, ganet e 1932 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2019, tud bet ganet e Bear / Bear.
  Selaou a ra an abadennoù brezhonek er radio.

  Dastumer : Tangi

ha kreistre da zivhar aze ha da dreid dit

• 👂 🔗 ha goude 'h ez en ez koaze ha... ha kreistre da zivhar aze ha da dreid dit eeun

  [a 'gu:de hɛs nes 'kwɑ:ze ɑ ɑ 'krɛjste də ziwar 'ɑhɛ a də drɛjd did 'ɛwn]

  et après tu va t'asseoir et... et entre des jambes là et tes pieds droits

  Gant : Michel Talgen, ganet e 1951 e Plûned, o chom e Bear, tud bet ganet e Plûned.
  Brezhoneg brav ha distaget evel tud kozh-kozh, distummañ a ra geriennoù avat.

  Dastumer : Tangi

Remerkiñ a ra Jouitto penaos « selon Kervella (1947, §434), le pronom écho ne peut pas focaliser un possesseur après la tête nominale anaphorique hini / re (*e hini-eñ, *hi re-hi, *o hini-i). Le pronom écho devrait alors être incorporé dans la préposition da. »

Koulskoude hon eus skwerioù en hom c'horpus, ar pezh a dislâr komz Kervella evit Bro-Dreger bepred :

da hini-te

• 🔗 da hini-te zo

  [də 'hinte zo]

  la tienne l'est

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

hon hini-ni

• 🔗 hon hini-ni

  [ɔ̃m 'hi:ni nim]

  le nôtre

  Gant : Frañswa ar Bihan, ganet e 1931 e Bear, o chom e Bear, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi

e hini-eñ zo aezet

• 🔗 e hini-eñ zo aezet

  [i 'hini ẽ: zo 'e̞:zət]

  le sien à lui est confortable [son banc]

  Gant : Selina Jagin, ganet e 1920 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2015.

  Dastumer : Tangi

da reoù-te ne raent ket

• 🔗 da reoù-te ne raent ket

  [də rew te rɛɲ cə]

  les tiens à toi ne faisaient pas

  Gant : Ifig ar Bihan, ganet e 1915 e Bear, o chom e Bear, marvet e 2012, tud bet ganet e Bear /.

  Dastumer : Tangi